2011-02-21 Haft kaszubski

Jest okazja, aby zapoznać się z technikami i wzorami hafciarskimi regionu Kaszub, a także nauczyć się przygotowywać wzorniki. Muzeum Narodowe w Gdańsku organizuje 12 marca warsztaty hafciarskie „Tańcowała igła z nitką”. A u nas słów kilka o rodzajach tych haftów i jak je rozpoznawać.

Na Kaszubach wielobarwny haft określany dziś mianem kaszubskim narodził się na przełomie XIX i XX wieku w okresie odrodzenia się świadomości kulturowej i etnicznej. Wcześniej reprezentatywnym haftem w tym rejonie były wyszycia na czepcach zwanych złotnicami, złotogłowiem lub złotymi czepkami. Wykonywano je złotymi i srebrnymi nićmi metalowymi oraz niekiedy jedwabiem.

Powstanie wielobarwnego haftu kaszubskiego zawdzięczamy Izydorowi Gulgowskiemu i jego żonie Teodorze. To oni organizowali kursy nauki hafciarstwa.Teodora Gulgowska czerpała motywy ze starych czepków, ceramiki, mebli ludowych i malarstwa na szkle. W sposób dowolny układała je w kompozycje dopasowując do kształtu zdobionych przedmiotów. Haftowała poduszki, serwety, obrusy itd., odpowiadając na zapotrzebowane współczesnych odbiorców.

Fot. Archiwum muzeum

Koloryt haftów zaczerpnięty został z barw występujących na malunkach kaszubskich mebli. Używano tam dziesięciu kolorów. Dominowały jednak dwa: błękit i zieleń w kilkunastu odcieniach, pewne akcenty i podkreślenia czyniono kolorem czerwonym, żółtym i czarnym. Zdarzały się też kompozycje jednobarwne.

Motywy, jakie stosowała Teodora Gulkowska to: palmety (dekoracyjny motyw w kształcie stylizowanego liścia palmy), owoce i kwiaty granatu, różne odmiany tulipanów, margerytki, gwiazdy morskiej, makówki, rozety oraz kilka odmian liści i drobne ozdoby takie jak pszczółki, koniczynki, wisienki i małe kwiatki.

Do rozwoju haftu kaszubskiego przyczynił się też współpracownik Gulgowskich – Maksymilian Lewandowski. Zaczął tworzyć własne kompozycje, również czerpiąc inspiracje z mebli kaszubskich. To – dzięki niemu najprawdopodobniej – ustaliła się podstawowa kolorystyka haftów, czyli niebieski, zielony, czerwony, żółty, czarny oraz odcienie niebieskiego, czerwonego i zielonego.

Fot. Archiwum muzeum

Z biegiem lat wyodrębniły się różne odmiany (szkoły) haftu kaszubskiego. Najbardziej znane to: wdzydzka, żukowska, pucka, wejherowska i tucholska.

Jak je rozpoznać?

1. Wdzydzka – bogatszy zestaw kolorów – do haftowania motywu róży używa się nici różowych, a wnętrza tulipana – brązowych. Motywy są duże, ciężkie i mocno rozbudowane. Kwiatowe bukiety czasami umieszczone są w koszach. Stosuje się płótno lniane szare lub białe. Brzegi serwet wykańcza się frędzlami, mereżką lub ozdobnymi ząbkami.

2. Żukowska – występuje tu siedem zasadniczych kolorów: jasny niebieski, średni niebieski, ciemnoniebieski, żółty słoneczny, czerwony, zgniłozielony i czarny. Haft charakteryzuje się lekkością, prostotą i elegancją. Kwiaty są przeważnie niebieskie, ale nigdy nie występują obok siebie dwa motywy w tym samym odcieniu. Najbardziej charakterystyczny tutaj jest tulipan w dwóch lub trzech odcieniach, a jeśli jest pojedynczy to jego płatki są niebieskie, a środek żółty. Brzegi serwet wykańcza się mereżką, frędzlą i często ząbkami.

3. Pucka – więcej jest tu czerwieni, przeważają barwy niebieskie w nieco ciemniejszej tonacji. Stosuje się tu siedem podstawowych kolorów: jasny niebieski, ciemny niebieski, ciemnoniebieski wpadający w granat, słoneczny żółty, czerwony, ciemny i zgniły zielony, czarny.  Są tu motywy niewystępujące w innych odmianach haftu kaszubskiego: mikołajek, sieć i fale. Brzegi serwet wykończone są mereżką, frędzlami, często także ząbkami w kolorze ciemnoniebieskim.

4. Wejherowska – mniej stosuje się tu niebieskiego, a czerwień i zółć oraz błękit jasny i ciemny stosowany jest w równych proporcjach. Podstawowe kolory to: jasnoniebieski, ciemny niebieski (szafirowy), żółty – kolor dojrzałej cytryny, czerwony jaskrawy, zgniłozielony i czarny. Wprowadzono tu nowe motywy: chryzantemy, dalii, astrów, liści borówek, dębu i bzu. Brzegi serwet wykańcza się także mereżką frędzlami i ząbkami. Czasami mereżkę wykonuje się nitką szafirową lub czerwoną dla  kontrastu z kolorem płótna. 

Fot. Archiwum muzeum

Haft kaszubski odmiana wejcherowska

5. Tucholska – stosuje się tu aż 11 kolorów w tonacji bursztynu (od koloru jasnożółtego, przez oliwkowy, beżowy, do ciemnego brązu. Charakterystyczne motywy to tulipany i inne kwiaty (u góry mniejszy na dole większy), pełne margerytki, rogi obfitości, liście ostu łączone po trzy razem i sześciopłatkowe niezapominajki. Brzegi wykańcza się wąską koronką szydełkową.

Fot. Archiwum muzeum

Haft borowiacki