2016-09-26 Stemplowanie tkanin

Stemplowanie tkaniny czy papieru klockami drzeworytniczymi to bardzo stara metoda zdobnictwa, znana w Polsce już od renesansu. Takie dekoracje, zwane kołtrynami, służyły do ozdabiania ścian. Za pomocą klocków pokrytych farbą odciskano wzory na materiale: różnego rodzaju kwiaty i figury.

Klocki wyrabiali artyści stosując technikę drzeworytu.

Fot. Archiwum własne

Odcisk farby na materiale

Najpierw takie zdobnictwo pojawiło się na dworach, potem w domach mieszczańskich, a wreszcie w chłopskich chatach. Ludowe kołtryny wyrabiali ci sami artyści, którzy tworzyli dewocyjne obrazki drzeworytnicze.

Mimo iż dawniej kołtryny ozdabiały pokoje i pańskie, i szlacheckie, mieszczańskie, i wiejskie, to niewiele zachowało się tego typu zabytków.

Niestety papier na ścianach ulegał zabrudzeniu, zawilgotnieniu, zadymieniu w skutek grzania piecami, kominkami, oświetlaniu świecami, łuczywami, mechanicznemu zniszczeniu. Niewiele więc śladów dawnego zdobnictwa znajduje się w zbiorach muzeów.

Fragmenty kołtryn, które się zachowały, przetrwały do naszych czasów w sposób przypadkowy. W 1982 r. w trakcie konserwacji XVII-wiecznego ornatu pochodzącego z kościoła w Pisarzowej, wyjęto papierowe usztywnienie, które okazało się fragmentami kolorowanego drzeworytu. W wyniku prac badawczych stwierdzono, że jest to XVII-wieczna kołtryna.

Metodę zdobnictwa klockami drzeworytniczymi przypomniano w skansenie w Olsztynku. Drewniane klocki, na których był wyrzeźbiony wzór, pokrywano farbą, a następnie stemplowano tkaninę. Jeśli nawet użyto do ozdoby tego samego klocka, wzór zawsze nieco się różnił.

Nacisk dłoni bowiem jest za każdym razem inny – raz z jednej strony silniej przyciśniemy klocek, raz z drugiej. Daje to ciekawy efekt na strukturze tkaniny.

Obecnie można kupić gotowe farby do stemplowania tkanin. Są niezmywalne, mają doskonałe właściwości odporności na usuwanie ich z tkanin. Dostępne są w kolorach białym, żółtym, pomarańczowym, czerwonym, zielonym, czarnym i niebieskim.

Ale dawniej używano czarnej farby drukarskiej lub też stemplowano farbą z pigmentami indygo rozbielone kredą z domieszką niewielkiej ilości czerni, prawdopodobnie węgla drzewnego i minią albo używano pigmenty żółcienie żelazowe — ugier i umbrę, czerwień żelazową — sienę, minię i sadzę.

Stemplowanie tkanin