2016-01-04 Haft biskupiański

Z cyklu ENCYKLOPEDIA HAFTU. Hafty biskupiańskie. Zdobiły strój ludności, zwanej też niekiedy Dzierżakami, zamieszkującej ponad 30 wsi położonych w południowej Wielkopolsce, wokół takich miejscowości jak Krobia i Domachowo.

Określenie Biskupianie, a regionu Biskupizną jest związane z przynależnością tych obszarów do dóbr biskupów poznańskich.

Tereny te należały do Kościoła przez prawie 600 lat, aż do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej, a Krobia do 1927 roku była letnią rezydencją biskupów.

Zamożni Biskupianie stworzyli własną bogatą kulturę, której jednym z charakterystycznych elementów był strój. Noszono go jeszcze powszechnie w okresie międzywojennym, a i obecnie jest przywdziewany przy okazji świąt i uroczystości zarówno świeckich jak i kościelnych.

Pierwotnie hafty zdobiły jedynie dwa elementy stroju kobiecego: kryzę i czepek, od II wojny światowej zaczęto nimi przyozdabiać także i zapaski.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft na okapie czepka

2. Haft na krezie

3. Haft na krezie

Motywy haftu
Biskupiańskie czepce i krezy zdobiły niewielkie, zawsze białe, haftowane elementy kwiatowe i roślinne. Brzegi czepców i kryz wykańczano półokrągłymi, wyraźnie zarysowanymi, obdzierganymi zębami.

Natomiast na zapaskach wyszycia były wielokolorowe, miały charakter pasowy, tworzyły je powtarzające się rytmicznie naturalistyczne elementy kwiatowe.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Rysunek haftu z zapaski

2. Rysunek haftu z zapaski

Sposób haftowania
Do wyszyć używano nici bawełnianych: do robionych na tiulowych czepkach i krezach - białych, zaś do haftów na zapaskach - wielokolorowych.

Wszystkie hafty były wykonywane sznureczkiem i atłaskiem prostym, do obdziergiwania krawędzi okapów czepków i krawędzi krez używano ściegu dzierganego.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Ściegi

1. sznureczek

2. atłasek prosty

3. ścieg dziergany

Jakie części stroju ozdabiano
Tiulowe czepki (kopki) nosiły niewiasty nie zależnie od stanu cywilnego, dziewczęce były pozbawione okapu (falbany doszytej do tylniej części czepka) i nie miały zdobień hafciarskich.

Natomiast na kopkach panien i mężatek wyszycia przystrajały przede wszystkim kryzy-okapy. Hafty o podobnym charakterze zdobiły też krezy – kołnierzyki nakładane na pozbawione ozdób koszule.

Po 1945 roku brak dobrych gatunkowo tkanin spowodował zdobienie zapasek, (początkowo tylko płóciennych) barwnym haftem.

Wyszywaniem na czepkach i krezach zajmowały się miejscowe specjalistki, które je najpierw wykonywały, a później konserwowały. Natomiast proste hafty na zapaskach kobiety wyszywały same w domu.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania

1. Haft z czepka

2. Haft z krezy

3. Haft z zapaski