2017-04-03 Strój opolski

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Strój opolski noszono na obszarach położonych na wschód  i zachód od Opola. Na północy granica jego użytkowania sięgała po Kluczbork, na południowym zachodzie graniczył on ze strojem rozbarskim, na południowym wschodzie z bytomskim, a na wschodzie z oleskim. Na tym terenie określano go  mianem „ubioru polskiego”.

Strój kobiecy szczytową formę rozwoju osiągnął około 1880 roku i przetrwał do pierwszych lat okresu międzywojennego.

W swej podstawowej wersji składał się wtedy z płóciennej koszulki, sukiennej sukni z ozdobnym stanikiem, szerokiej zapaski, czepka noszonego przez mężatki i wianka, będącego panieńskim nakryciem głowy.

Na początku XX w. nastąpił stopniowy proces zaniku tego ubioru, a jego miejsce zajęła spódnica lub suknia, zapaska, kaftan (jakla) i chustka wzorowane na ubiorach regionu bytomskiego i raciborskiego.

Męski strój opolski był taki sam jak ten, który noszono w regionie bytomskim. http://wiano.eu/article/3187 Wyszedł z powszechnego użycia  w początkach XX wieku. Jego miejsce na okazje uroczyste zajął  miejski garnitur lub czarny surdut, spodnie czarne bądź sztuczkowe, biała koszula i kapelusz.    

 
STRÓJ KOBIECY

Nakrycia głowy   
 
Panny chodziły z odsłoniętą głową, do ślubu i gdy były druhnami nosiły wianki plecione z  gałązek mirtu, albo z kolorowych kwiatów, papieru lub  woskowanego płótna. Do tylniej części wianków były mocowane pęki długich, opadających aż na plecy wstążek.

Mężatki nosiły czepek (kapicę, kapę) o kwadratowym denku, z otokiem    starannie wymodelowanym, najszerszym w części środkowej, z wyraźnie wyodrębnionym trójkątnym zębem nad czołem.

Końce otoku stykały się pod brodą, związywano je wstążką na dużą kokardę. Denko czepka pokrywało wyszycie o motywach roślinnych, wykonane na płótnie lub tiulu haftem angielskim i atłaskiem prostym.

Ponadto tak jak i otok zdobiły go naszycia z jedwabnych wstążek, metalowych taśm i cekinów. Tył czepka przystrajały kokardy z koronki i wzorzystej, jedwabnej wstążki.

Od początku XX w. wraz ze zmianą mody zaczęto używać chustek (merynek) z gładkiej tkaniny wełnianej, o brzegach wykończonych  wiązaną siatką i długimi jedwabnymi frędzlami.

Często ich naroże zdobił kolorowy  haft płaski o motywach kwiatowych. Noszono je spięte pod szyją. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Drużbowie, druhna w wianku i chustce (merynce) na ramionach, pocztówka, początek XX w.

2. Czepek (kapica, kapa), Opolski Strój Ludowy, wyd. Związek Śląskich Rolników w Opolu, Opole 2009.

3. Czepek (kapica, kapa) widziany od tyłu, fot. wyk. około 1950 r.

4. Chusta (merynka)

Koszula (kabotek)

Szyto ją z cienkiego lnianego lub bawełnianego płótna. Była krótka sięgała zaledwie do pasa. Miała krój przyramkowy. Mogła mieć rękawy krótkie do łokcia lub długie z mankietami. 

Jeszcze pod koniec XIX wieku oszewkę przy szyi, przyramki i mankiety zdobiły jednobarwne, ułożone pasowo wyszycia wykonane haftem płaskim. Dominowały zgeometryzowane motywy kwiatowe (tulipany, owoce granatu).

Suknia (mazelonka) ze stanikiem (opleckiem) + suknia ze stanikiem bez ozdób
 
Miała suto marszczoną w pasie, sięgającą do połowy łydek spódnicę  z granatowego, czarnego lub ciemnozielonego sukna lub innej tkaniny wełnianej  i stanik (opleck) o głębokim okrągłym dekolcie  i wąskich ramiączkach.

Stanik szyto z materii czarnej lub tej samej co spódnica. Jego krawędzie  (pod szyją i  pachami) obszywano ułożoną w zakładki wstążką.

Pozostałe, nie przysłonięte wstążką powierzchnie stanika (na plecach i przodach) pokrywały hafty. Dominowały duże, prawie kuliste motywy kwiatowe w przygaszonych kolorach.

Pod suknię zakładano 4 do 5 spódnic spodnich. Najpierw przywdziewano te szyte z białych płócien, a ostatnia (najbliższa sukni) była zwykle wełniana w kolorze czerwonym.

Od początku XX w. wraz ze zmianą mody zaczęto używać sukni o gładkim staniku, najczęściej na jej uszycie przeznaczano jedwab, ryps oraz różnego gatunku tkaniny wełniane.

Miała ona krój zbliżony do sukni typu starszego, noszono ją pod kaftan (jaklę), który bardzo często był szyty z tej samej co i suknia tkaniny. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Tył stanika (oplecka) sukni (mazelonki), Elizabeth Grabowski, Stroje ludowe na Górnym Śląsku, Wrocław 1935.

2. Haft na tyle stanika (oplecka) sukni (mazelonki)

Zapaska

Suknię (mazelonkę) ze  stanikiem (opleckiem) opasywała zapaska  szeroka, długa przysłaniająca jej tył i boki, jej górną krawędź po przymarszczeniu wszywano w pasek.

Przeważnie była ona gładka,  szyta z kretonu, jedwabiu, adamaszku najczęściej w kolorze różowym, niebieskim, zielonkawym.

Od początku XX w. wraz ze zmianą mody zapaski stały się znacznie węższe i krótsze od sukni. Najczęściej były one jedwabne, rypsowe, często ozdobione kolorowym  haftem.

Ponadto używano zapasek, przeważnie płóciennych szytych z trzech klinów w kształcie trapezów (dwa zewnętrzne stanowiły połowę środkowego). Niekiedy boki tych zapasek obszywano lekko marszczoną falbaną i ozdabiano haftem.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Zapaska do sukni (mazelonki), Elizabeth Grabowski, Stroje ludowe na Górnym Śląsku, Wrocław 1935.

Kaftan (jakla) - noszony od początku XX w. wraz ze zmianą mody

Miał luźny krój, sięgał do bioder lub był nieco dłuższy. Szyto go z  jedwabiu, rypsu oraz różnorodnych tkanin wełnianych, zwykle tych samych, które przeznaczano na suknię.

Miał on długie dwuczęściowe rękawy przy dłoniach wąskie i proste, wszywane z  marszczoną, mocno odstającą bufką zapinano go na drobne guziczki.

Ozdobą kaftanów były aplikacje z gotowych kupowanych elementów, a także taśmy, gipiury oraz ciemna koronka doszywana do ich dolnego brzegu. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Kaftan noszony na przełomie XIX i XX w., Elizabeth Grabowski, Stroje ludowe na Górnym Śląsku, Wrocław 1935.

Chustki  - noszone od początku XX w. wraz ze zmianą mody

Merynka to chustka z gładkiej tkaniny wełnianej, o brzegach wykończonych  wiązaną siatką i długimi jedwabnymi frędzlami. Zwykle o stonowanej  kolorystyce, często z kolorowym, kwiatowym  haftem płaskim na jednym narożu.

Chustka była zarzucana przez dziewczęta na ramiona i krzyżowana na piersiach lub noszona na głowie.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Dziewczęta w chustach tzw. szpiglach, Elizabeth Grabowski, Stroje ludowe na Górnym Śląsku, Wrocław 1935.

2. Dziewczęta w chustach tzw. merynkach, Elizabeth Grabowski, Stroje ludowe na Górnym Śląsku, Wrocław 1935.

Rolę okrycia wierzchniego w dni chłodne pełniły zarzucane na ramiona, a niekiedy i na głowę chusty (szpigiel, szalejka i inne).

Szpiglem nazywano grubą, wełnianą chustę z czarnym środkiem o nieregularnym kształcie. Jej pozostałą część zdobiły motywy ornamentowe wzorowane na orientalnych.

Natomiast szalejka to kwadratowa lub prostokątna chustka z cienkiej wełny, przeważnie z szeroką bordiurą, o bokach wykończonych frędzlami.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Strój bytomski 

Strój pszczyński

Strój dolnośląski

Encyklopedia stroju ludowego

Stroje ludowe

Encyklopedia haftu