2015-04-02 Pisanki i kroszonki

Na Śląsku Opolskim królują pisanki zdobione finezyjnym ornamentem roślinnym, zwane kroszonkami opolskimi. Twórczynie ludowe skrobią barwioną skorupkę nożykiem bardzo delikatne i precyzyjne wzory kwiatowe, składające się z cienkich, wiotkich, cieniowanych linii.

Żmudna to praca, ale jakże efektowna.

Fot. Archiwum własne

Kroszonki opolskie

W Niedzielę Palmową w Muzeum Wsi Opolskiej można było przyjrzeć się pracy pisankarek. Muzeum zaaranżowało w skansenowskich chatach wystawę świąteczną „Tajemnice kolorowej skorupki”. W plenerze przystrojonych świątecznie chat twórczynie przybliżały zwiedzającym techniki skrobania i malowania jajek.

Fot. Archiwum własne

Pokaz skrobania pisanek

Opowiadały jak dawniej, kiedy nie było fabrycznych farb, barwiono jaja. Używano wówczas barwników naturalnych. Do farbowania stosowano najczęściej łupin cebuli (tzw. cebulanka, dająca kolor żółty) w różnych odcieniach.

Do dzisiaj jest to chętnie używany barwnik do jajek.

Do farbowania używały też pędów młodej pszenicy lub żyta, dających kolor – od żółtego do zielonego o różnej intensywności, kory dębu, olszy, brzozy (brąz, czerń). Używano także mchu (zielony) czy buraków (czerwony).

Najszybciej barwiły się jaja w łupinach cebuli, które wrzucano do garnka, zalewano wodą i gotowano w nich jajka. Innych barwników nie gotowano. Czasami jajka trzeba było trzymać nawet dwa, trzy dni w zabarwionej wodzie, aby uzyskać właściwą barwę skorupki.

Ciekawe pisanki otrzymuje się nie tylko poprzez skrobanie, ale też poprzez kilkakrotne nakładanie wzoru woskiem na skorupkę. Po każdorazowym naniesieniu wosku barwiło się jaja w kolejności od najjaśniejszego do najciemniejszego koloru. Nałożenie wosku - moczenie w kolorze żółtym, znów naniesienie wzoru - moczenie w kolorze pomarańczowym, naniesienie wosku - moczenie w kolorze czerwonym itd.

Dopiero na koniec wycierało się wosk, dotykając go nagrzaną szmatką - kawałkiem z pościeli. Nie trzeba pocierać, ciepła szmatka wchłania wosk.

Im bardziej wprawiona rękach, tym precyzyjniejsze powstawały wzory.

Fot. Archiwum własne

Pokaz malowania wielokolorowych pisanek

Twórczynie opowiadały także o pięknej tradycji, już niestety nieco przebrzmiałej, wręczania pisanek rodzinie i znajomym jako podarunku. Musiała być to własnoręcznie wykonana pisanka.

Ale kolor jajka odgrywał tu niezwykle istotną rolę. Był wyrazem poważania, sympatii czy też nienawiści.

Na Śląsku Opolskim czarną wręczano osobie, którą się bardzo szanowało np. wójtowi, nauczycielowi, lekarzowi czy księdzu, także ojcu lub dziadkowi.

Jajko niebieskie dawano osobie, o której mówiono, że skacze z kwiatka na kwiatek (czyli że zmienia dziewczyny jak rękawiczki).

Fioletowe było przeznaczone dla kawalera, zielone – dawano chłopcom w wieku przedszkolnym i szkolnym, czerwone – osobie, którą się kocha.

Jajko żółte (kolor zazdrości, nienawiści) było niemile widziane. Otrzymywała je osoba, która się komuś naraziła. Wkładano jajko do kieszeni takiej osoby i po złości zgniatano (jajko żółte było zawsze surowe).

Malowanie pisanek