2016-11-09 Osadzanie chochoła

20 listopada 1900 r. w dworku Włodzimierza Tetmajera odbyło się słynne wesele Lucjana Rydla, poety, dramatopisarza  z Jadwigą Mikołajczykówną, córką bronowickiego chłopa, które stało się osnową "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego.

Wśród weselnych gości był obecny Stanisław Wyspiański, świadek na ślubie przyjaciela Lucjana Rydla.

Od niemal pięćdziesięciu lat, na pamiątkę tego wydarzenia przed Rydlówką jest organizowane „Osadzanie chochoła”. Jego centralnym punktem jest tradycyjny obrzęd okrywania słomą rosnącego przed dworkiem krzaka róży, wokół którego następnie odbywają się tańce i śpiewy.

Również w tym roku 19 listopada o godzinie 15.00 przed dworkiem Rydlówka (ul. Tetmajera 28 w Bronowicach Małych) odbędzie się uczta: dla ducha – wystąpienia artystyczne i wspólne śpiewy, dla umysłu – krótki wykład dr hab. Doroty Jarząbek-Wasyl, zaś dla ciała – poczęstunek upamiętniający wesele Lucjana Rydla.

Fot. Archiwum muzeum

Osadzanie chochoła

Przypomnijmy, że w „Weselu” Wyspiańskiego zgodnie z sugestiami Racheli, chochoł, stojący w sadzie został zaproszony na wesele przez nowożeńców.

Słomiany chochoł raz nazywany jest „głupim śmieciem”, kiedy indziej Rachel mówi: „nie przeziębi najgorszy mróz/jeśli kto ma zapach róż/owiną go w słomę zbóż.

Chochoł ma być symbolem zniewolenia narodu polskiego, ale też nadzieją, że społeczeństwo polskie ocknie się ze snu spowodowanego wieloletnią niewolą. 

(Akt II, Scena 3)
CHOCHOŁ
Kro mnie wołał, czego chciał –
zebrałem się, w com ta miał:
jestem, jestem na wesele,
przyjedzie tu gości wiele,
żeby ino wicher wiał.

Co się w duszy komu gra,
co kto w swoich widzi snach:
czy to grzech, czy to śmiech,
czy to kapcan, czy to pan,
na Wesele przyjdzie w tan.

Bronowice to stara podkrakowska wioska, która zyskała sławę pod koniec XIX wieku jako prawdopodobnie najważniejszy plener ówczesnego, polskiego malarstwa.

Bronowice Małe były kiedyś piękne i urzekały folklorem – opisała Maria Rydlowa, kustosz  Regionalnego Muzeum Młodej Polski. Po pagórkach niejako porozrzucane stały drewniane chałupy, zawsze bielone z domieszką niebieskiego barwnika.

W pobliżu znajdowały się trzy duże stawy, wokół których gromadziło się życie – jeden z nich widoczny jest nawet na pejzażach bronowickich Tetmajera.

Wieczorem malarze wynajmujący chłopskie izdebki schodzili się do karczmy Hirsza Singera, gdzie jedli i pili, a także dyskutowali. Jeśli trafił się jakiś muzykant, to były i tańce z wiejskimi dziewczętami.

Włodzimierz Tetmajer zbudował Rydlówkę na polu Jacentego Mikołajczyka w 1894 roku. Dom łączył w sobie elementy dworku i chaty – był drewniany, miał cztery izby, sień oraz dach kryty strzechą.

Przed wejściem znajdowała się weranda, a nad drzwiami herb szlachecki. Tetmajer mieszkał tu do 1903 roku, potem kupił – około 200 metrów dalej – stary pofranciszkański dworek, gdzie teraz znajduje się „Tetmajerówka”. Później artysta odstępował dawny dom przyjaciołom na mieszkanie.

Fot. Archiwum

1. Dworek Rydlówka, a przed nim chochoł

2. Dworek Rydlówka - akwarela Macieja Rydla

Rydel kupił dworek od Tetmajera w 1908 roku, ale wprowadził się do niego dopiero cztery lata później. Dom wymagał częściowej przebudowy i rozbudowy, która została wykonana według projektu wybitnego architekta Józefa Pokutyńskiego, krewnego Rydlów.

W ramach tego remontu zostało dobudowane murowane skrzydło, gdzie Rydel urządził sobie pracownię – bibliotekę.

Po przeprowadzeniu się do „Rydlówki” w 1912 roku mieszkali w niej zaledwie dwa lata, bowiem wybuch pierwszej wojny światowej zmusił ich do opuszczenia domu.

Dworek zajęli oficerowie austriaccy, a Rydlowie przenieśli się najpierw do Krakowa, a potem wyjechali do Czech – do Pardubic i Pragi. Do Bronowic Małych wrócili dopiero w połowie 1915 roku. 

Lucjan Rydel zmarł 8 kwietnia 1918 roku. W swym wymarzonym domu mieszkał więc zaledwie pięć lat.

Lucjan Rydel zostawił testament. Prosił w nim, by dom, którym nie dane mu było nacieszyć się długo, pozostał w rodzinie Rydlów. Tak się też stało. Co więcej, dworek stał się szczególnie ważnym miejscem dla wielu potomków.

To właśnie tu w 1951 roku odbyło się przyjęcie weselne Marii i Jacka Rydla – wnuka Lucjana, syna Heleny Rydlowej. Tu wesele miały również ich dzieci: Katarzyna i Jan. Wreszcie tu w 2000 roku odbył się zjazd rodzinny, na który z różnych stron Polski przybyło około 80 osób. 

- To szczególne miejsce, w którym wśród wielu rodzinnych pamiątek ożywają wspomnienia. Córka Lucjana Rydla, a matka mojego męża – Helena, nigdy nie zgodziła się na oddanie domu. Choć wielokrotnie było jej bardzo ciężko – mówiła Maria Rydel.

Po drugiej wojnie światowej, w czasach PRL, stawy zasypano, karczmę rozebrano, a wieś straciła wiele z dawnego uroku, przeobrażając się w willowe przedmieście Krakowa.

Dawny czar przyczaił się w gęstwinie zdziczałych ogrodów, w ozdobionych bibułkowymi kwiatkami kapliczkach, w otoczeniu dwóch bronowickich dworków, „Tetmajerówki” i „Rydlówki”, w której od 1969 r. mieści się dziś Muzeum Młodej Polski, a właściwie muzeum jednego dzieła literackiego, „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego.

Muzeum prowadzi wspólnie Krakowski Oddział PTTK i rodzina Rydlów.

Zobacz też:

Wesele krakowskie

Wesele krakowskie

Strój krakowski

Czas zatrzymany

Dwór w Kłóbce

W gabinecie w Kłóbce

Losy dworów polskich

Zagłada ziemiaństwa

Ziemiaństwo i inne wspomnienia Sołtysa