2017-10-10 Strój pogórzański

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Strój pogórzański z okolic Haczowa był noszony we wschodniej części Pogórza Karpackiego, w okolicach Brzozowa, a jeszcze ściślej we wsi Haczów i okolicznych.

Od lat trwa polemika co do nazwy całego regionu. W latach 30.XX w.  Adam Wójcik zaproponował nazwę, najczęściej obecnie używaną, Pogórzanie.

Późniejszy badacz Franciszek Kotula uważał, że właściwszym będzie określenie Podgórzanie. Określenie to nie zyskało jednak aprobaty i  używane jest  sporadycznie.

Męski strój haczowski przestał być noszony w latach 80.XIX, kobiecy przetrwał  z dwóch podstawowych powodów. Pierwszy to upór duchownych haczowskiej parafii, którzy wymagali od kobiet by go przywdziewały w czasie procesji i uroczystości kościelnych.

Drugim było stworzenie w 1922 roku przez Stanisława Wysockiego  scenariusza  bardzo popularnego, odtwarzanego w Haczowie i często pokazywanego poza jego granicami  przedstawienia „Wesele u Rozebajgra”, zwane powszechnie „Weselem haczowskim”.

Już na tym przedstawieniu jedynie strój kobiecy był autentycznym  ubiorem tradycyjnym, mężczyźni występowali w stylizowanym, pseudo ludowym kostiumie scenicznym.

Kobiecy strój haczowski, w swej obecnej wersji wiele zawdzięcza  Lucynie z Urbańskich Hallerowej dziedziczki haczowskiego dworu. Uczyła ona dziewczęta i kobiety białego, grubego haftu, o ornamentach roślinnych.
 

Chustka
 
Była zawsze nakryciem głowy mężatki, na jej wykonanie przeznaczano biały tiul bawełniany. Miała wielkość ok. 100x100 cm,  brzegi wykończone dużymi zębami obrobionymi ściegiem dzierganym właściwym na podkładzie.

Zdobiły ją hafty białe, o motywach kwiatowych rozmieszczone najczęściej na trzech rogach. Przed założeniem chustkę silnie  krochmalono i wiązano pod brodą. Panny chodziły zawsze z odsłoniętą głową.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Naroże chustki tiulowej

2. Kobieta z Haczowa, pow. Brzozów, Franciszek Kotula,  Poszukiwanie metryk dla stroju ludowego, Rzeszów 1954.

Koszula

Szyta była  z cienkiego bawełnianego płótna, niekiedy część niewidoczną - z tkaniny w gorszym gatunku. Miała proste przody i plecy, pomiędzy które był wszyty karczek.

Rękawy wykonywano także z prostokątnych płatów płótna, przy dłoni wykańczały je szerokie prostokątne mankiety lub suto przymarszczona falbanka.

Koszule przy szyi miały wykładany kołnierzyk - kryzkę, zapinane były na dwa guziczki (jeden pod szyją, drugi w dolnej części karczku).

Zdobiły je białe hafty o motywach roślinnych rozmieszczone na kryzce, mankietach, a także niekiedy na karczku w jego przedniej i tylniej części. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Przód koszuli kobiecej

Gorset

Szyto przeważnie z czarnego aksamitu, chociaż używano też tkanin wełnianych i satyny najczęściej w kolorze granatowym oraz wiśniowym.  

Miał on prosty krój, przody często usztywnione fiszbinami, w części dolnej wykończony był małymi, zachodzącymi na siebie klapkami (od 25 do 30). Zdobiły go hafty z bezbarwnych lub kolorowych drobnych koralików oraz naszywki z różnorodnej pasmanterii.

Gorset sznurowano od dołu ku górze przeciągając wstążkę lub tasiemkę przez metalowe zaczepy.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Dziewczyna z Haczowa w gorsecie, fot. Jerzy Adam Piskorz, 1969 r.

2. Kobiety w gorsetach w czasie uroczystości kościelnej

Kaftanik

Noszony był przede wszystkim przez kobiety zamężne. Szyto go z tych  samych tkanin, które przeznaczano na gorsety, zdobiono też podobnie. Kaftan miał proste przody, nieco dłuższe, od nich plecy (o wykończonej łukowato krawędzi), długie rękawy bez mankietów.

Pod szyją owalne wycięcie, niekiedy mały kołnierzyk, zapinano go na guziki.

Spódnica (fartuchy)

Szyta była  z 4 - 6  płatów tkaniny (każdy od 70 do 140 cm szerokości), rozpór ułatwiający zakładanie znajdował się zawsze na przedzie (przysłaniała go zapaska).

W części górnej spódnica była drobno i gęsto marszczona i wszyta w oszewkę, jej dół odszywano w celu usztywnienia oraz wzmocnienia szeroką na 25-30 cm listwą z białego płótna.

Dół spódnicy na szerokość 20-30 cm od dolnej krawędzi zdobił szlak haftu.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Haft na spódnicy

Zapaska 

Miała zwykle szerokość połowy  spódnicy i była od niej około 20 cm krótsza, dzięki temu był widoczny zdobiący ją haft. Podobnie jak spódnicę suto ją marszczono i wszywano w oszewkę wykończoną szerokimi, często także zdobionymi wyszyciem troczkami.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1.Strój haczowski widziany od tyłu, fot. fot. Jerzy Adam Piskorz, 1969 r.

2. Strój haczowski widziany od przodu, fot. Jerzy Adam Piskorz, 1969 r.

3. Haft na zapasce

Chusty na ramiona

Pełniły rolę okrycia wierzchniego, po złożeniu na pół zarzucano je na ramiona. Zimą używano chustek tzw. barankowych o fakturze  skręconego baraniego runa, wykonanych z  grubej, najczęściej czarnej wełny oraz raz chust kraciastych.

Latem tzw. latówek w delikatne motywy kwiatowe z cienkiej kaszmirowej tkaniny.  

Fot. Elżbieta Piskorz - Branekova

1. Chusta tzw. latówka

2. Chustka tzw. barankowa

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Encyklopedia stroju ludowego

Encyklopedia haftu

Stroje ludowe