2011-12-01 Historia choinki

Oddział Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku z okazji Świat Bożego Narodzenia przygotował wystawę „Choinki, podłaźniczki, sady, czyli historia wigilijnego drzewka”. Ekspozycja prezentuje wszystkim wielbicielom  bożonarodzeniowych tradycji zmiany zachodzące na przestrzeni lat w wyglądzie naszych choinek.

Wystawa ukazuje regionalne różnice w  przystroju wigilijnego drzewka, stąd prócz choinki ludowej z Kaszub znajdziemy również  łowicką, krakowską, podlaską. Zobaczyć można także  przybrania choinek z domów mieszczańskich i szlacheckich. 

Fot. Archiwum muzeum

1. Choinka krakowska 2. Choinka łowicka

3. Choinka podlaska

Akcentujemy również najnowsze upodobania Polaków, kształtowane z jednej strony przez  wielkopowierzchniowe markety, z drugiej zaś  przez uznanych trójmiejskich florystów.

Choinka tak głęboko wrosła w nasze serca, że dzisiaj niewiele już osób uświadamia sobie, iż w Polsce mamy z nią do czynienia zaledwie od końca XVIII wieku.

Tradycja ustawiania i dekorowania w domu zielonych gałęzi i drzewek z okazji świąt jest  uniwersalna i występuje w całym „starym świecie”.

Fot. Archiwum muzeum

Tradycyjne ozdoby choinkowe

1. Światy zrobione z opłatków

2. Aniołki z bibuły

3. Gwiazda ze słomy i bibuły

Pierwsza wzmianka o świątecznych drzewkach pochodzi z 1419 roku i opisuje udekorowaną jabłkami, piernikami i orzechami choinkę, która została podarowana szpitalowi Św. Ducha przez cech piekarzy we Fryburgu.

Jej wizerunek po raz pierwszy pojawił się na miedziorycie Lucasa Cranacha Starszego w 1509 roku.

Powszechnie przyjęło się, iż na ziemie polskie dekoracja ta dotarła w końcu XVIII wieku. Jednak znawca i miłośnik Gdańska Andrzej Januszajtis odnalazł dokumenty odnotowujące, iż w tym otwartym na świat, wielonarodowościowym mieście ozdobienie bożonarodzeniowej choinki miało miejsce już w 1698 roku.

Nim jednak dotarł i upowszechnił się w naszym kraju ten niemiecki zwyczaj, my również posiadaliśmy własne tradycje w zakresie bożonarodzeniowych dekoracji.

Fot. Archiwum muzeum

Podłaźniczka udekorowana światami

Powszechnym aż do początku XX w. (zarówno w chłopskich izbach, jak i szlacheckich i mieszczańskich salonach) było ustawianie snopów niemłóconego zboża, czasem dodatkowo ozdobionych jabłkami i orzechami, zapewniających domowi symboliczny dostatek chleba.

Obrazy święte i odrzwia ozdabiano gałęziami igliwia, a w Polsce południowej i wschodniej do stragarza mocowano czubkiem ku dołowi niewielkie świerkowe lub sosnowe drzewko zwane zależnie od regionu podłaźnikiem, jutką, wiechą, gajem lub sadem.

Wystawie towarzyszy szeroka oferta edukacyjna dla grup szkolnych w postaci: lekcji, prezentacji multimedialnych, filmów oraz warsztatów plastycznych poświęconych nauce wykonywania ozdób choinkowych z opłatka, bibuły i słomy.

 
Wystawa ze zbiorów Muzeum w Koszalinie i Oddziału Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku,
 
Autorka wystawy: Iwona Świętosławska