2016-10-23 Strój Lasowiaków

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Strój Lasowiaków.  Lasowiacy zamieszkiwali niezbyt urodzajne ziemie położone głównie w widłach Wisły i Sanu. Stanowili grupę zamkniętą i konserwatywną. Ich zachowawczość była widoczna także w noszonym przez nich stroju, a przede wszystkim w zdobiących go haftach.

Najstarsze miały kolor czarny, czerwony, szary (z lnianych niebielonych nici) i były wykonywane ściegami liczonymi. 

Od przełomu XIX i XX wieku ich miejsce zaczęły zajmować hafty angielskie nie związane ze strukturą tkaniny wykonane białą nitką, niekiedy dwoma kolorami czerwonym i niebieskim.

W regionie tym pierwsi zarzucili strój tradycyjny mężczyźni, kobiety donaszały jego elementy jeszcze po II wojnie światowej.

STRÓJ KOBIECY

Nakrycie głowy

Ubiór głowy mężatki składał się z kilku elementów. W jego skład wchodziła tzw. chamełka czyli drewniana obręcz, do której przymocowany był czepek siatkowy lub z tkaniny.

Dopiero na nie zakładano tzw. zawicie czyli rodzaj płóciennego, ozdobionego haftem szala o wymiarach ok. 80x250 cm, bądź chustkę płócienną także zdobioną haftem lub tybetową. Oba rodzaje chustek wiązano na karku lub pod brodę.

Kobiety niezamężne przeważnie nie przysłaniały głowy, czyniły to głównie w dni chłodne lub dżdżyste.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Kobieta w płóciennej chustce i zawiciu, fot. Ignacy Krieger, Kraków,1886 r.

2. Zawicie z lnianego płótna samodziałowego, wzdłuż wszystkich boków zdobione białym haftem angielskim

Koszula

Koszule, tak jak i większość elementów stroju szyto z lnianych płócien samodziałowych. Zawsze miały krój przyramkowy, przy szyi niewielki wykładany kołnierzyk związywany czerwoną wstążeczką i rękawy wszyte w wąskie mankiety.

Na kołnierzyku, mankietach, przyramkach, rzadziej na listwie naszytej wzdłuż rozcięcia, zdobił je haft o motywach roślinnych lub geometrycznych.  

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Koszula kobieca na przyramkach, mankietach i listwie naszytej wzdłuż  rozcięcia, na przodach ozdobiona haftem

Spódnica + zapaska

Szyte były z białego, samodziału lnianego. Na spódnice przeznaczano cztery płaty tkaniny, na zapaskę dwa, każdy o szerokości 80-90 cm. W obu przypadkach tkaninę układano w drobne zakładki i wszywano w oszewkę.

Hafty zdobiły trzy boki zapaski i dolną krawędź, sięgającej aż do kostek spódnicy, od której zapaska była zwykle krótsza 10-20 cm. Najbardziej kolorowymi  akcentami stroju kobiecego były 10 cm tkane, najczęściej czerwone, wełniane pasy i czerwone korale. 

Okrycia wierzchnie 

Kobiety nosiły płótnianki, a zimą do stroju odświętnego ciemnoniebieskie sukmany, miały one identyczny krój i zdobienia jak te przywdziewane przez mężczyzn. 

 
 
STRÓJ MĘSKI

Nakrycia głowy

Najpowszechniej, szczególnie latem i zwykle do płótnianki, noszono       kapelusze robione z żytniej słomy, których główki opasywano czarną wstążką. Zimą natomiast przywdziewano najczęściej tzw. magiery czyli wysokie czapki z brązowego sukna. Ich nazwę wywodzono od słowa Magiar - Węgier.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Lasowiacy, Zygmunt Ajdukiewicz, 1898 r.

Koszula

Miała krój przyramkowy, była szyta z lnianego samodziału przy szyi wykończenie stanowił niewielki, prosty, wykładany kołnierzyk. Rękawy były długie, wszyte w wąski mankiet lub oszewkę. Koszule były długie, sięgały kolan, noszono je wypuszczane na spodnie, przepasywano rzemiennym prostym paskiem lub szerokim skórzanym.   

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Wykrój koszuli kobiecej lub męskiej:
a - przód i plecy; b - kołnierzyk stójka; c - kliny pod pachę (skroić dwa razy); d - rękawy (skroić dwa razy); e - kawałek tkaniny naszywany dla wzmocnienia na ramionach tzw. naramek (skroić dwa razy)

Spodnie

Szyto z  samodziału lnianego w złym gatunku tzw. partu. Zimą zakładano jednocześnie kilka par spodni. 

Każdą nogawkę sporządzano z jednego płata tkaniny, z przodu w pasie spodnie poszerzał trójkątny klin, a ich obwód regulował sznurek wciągnięty w tunelik powstały po podwinięciu górnej krawędzi. 

Okrycia wierzchnie  (kaftany, płótnianki i sukmany)

Na koszulę ubierano prosty kaftan, jego przód i mankiety szyto z ciemnoniebieskiego sukna, a plecy i rękawy z tkaniny bawełnianej w tym samym kolorze.

Latem - i do stroju codziennego - przywdziewano płótnianki z grubego samodziałowego płótna. Były długie, sięgały do pół łydek, przy szyi miały wąski i stojący kołnierz. Ich jedyne zdobienie to granatowe niekiedy zielone, sukienne  obszycie  kołnierza-stójki i łączące warstwy płótna pikowanie. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1.Wykrój płótnianki
a - przód i plecy; b - klin poszerzający płótniankę (skroić dwa razy); c - rękaw  (skroić dwa razy); d - kołnierzyk stójka; e - klin poszerzający płótniankę (skroić dwa razy).

2. Jan Słomka, wójt z Dzikowa (obecnie dzielnica Tarnobrzegu), Pamiętnik włościanina, Kraków 1912r.

3. Sukmana ciemnoniebieska

4. Mężczyzna w ciemnobrązowej sukmanie, pocztówka pocz. XX w.

Używano dwóch rodzajów sukman ciemnoniebieskich (w tym samym kolorze co kaftany) i ciemnobrązowych z grubszego, folowanego sukna. Nie zależnie od koloru tkaniny sukmany miały krój poncho podłużnego i  były zdobione szamerunkiem i pomponikami (chwościkami) przeważnie w kolorze granatowym. 
 

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Encyklopedia stroju ludowego

Stroje ludowe\Encyklopedia haftu

Stroje ludowe