2013-02-16 Kolędy Podkarpacia

Ukazała się trzecia część antologii „Kolędy Podkarpacia” pod tytułem „Pogranicze polsko-ruskie” autorstwa Bartosza Gałązki. Na 560 stronach znalazło się ponad 800 wersji i wariantów kolęd bożonarodzeniowych, noworocznych (gospodarskich i młodzieżowych) oraz "aktualizowanych". To wyjątkowo piękne pieśni.

- Zebrałem je na obszarach przenikania się dwóch kultur – na terenie powiatów: jarosławskiego, lubaczowskiego, przemyskiego, częściowo przeworskiego i rzeszowskiego.

Kolędy Pogranicza charakteryzują się niezwykłym nastrojem... Wiele jest wśród nich tekstów ruskich, częściowo spolonizowanych. Znakomita większość melodii nie była wcześniej publikowana – mówi o swojej publikacji Bartosz Gałązka.

Autor zbierał materiały do swojej książki przez wiele lat od 2001 r. do 2012, podczas badań prowadzonych na opisywanym terenie. Utwory były nagrywane podczas rozmów ze starszymi mieszkańcami.

Bartosz Gałązka opracował pozyskane źródła, transkrybując zarówno melodie, jak i teksty, wykazujące liczne cechy gwar Pogranicza. Spolonizowane teksty ruskie zostały zapisane za pomocą alfabetu łacińskiego.

Największą grupę stanowią kolędy bożonarodzeniowe – o charakterze religijnym, śpiewane w kościołach, cerkwiach, w domach. Część z nich nie była nigdzie publikowana. Jest tam wiele kolęd podokiennych, czyli wykonywanych przez grupy kolędnicze pod oknami odwiedzanych domów.

Kolędy gospodarskie, czyli pieśni - życzenia świąteczne - śpiewane przez kolędników dla gospodarzy. Grupy kolędnicze wędrujące od domu do domu miały przygotowany program tejże kolędy.

Są tam utwory

- powitalne, które oznajmują przybycie gości z dobrą nowiną,

- tzw. szczodraki – wierszowane lub śpiewane pieśni z życzeniami i przymówkami o dar za życzenia,

- kolędy wzywające gospodarza,

- o wizycie Boga (Jezusa) w gospodarstwie.

- pieśni przedstawiające historię plonów: „od ziarna do chleba”,

- przymówki o dar
- oraz kolędnicze pożegnania i złorzeczenia, jeśli kolędnicy nie otrzymają od gospodarzy kolędy – czyli zapłaty za śpiewanie i życzenia.

Ciekawe są również kolędy o charakterze życzącej i zalotnej oraz erotycznej dla młodzieży, przeznaczone dla panien i kawalerów. Zgrupowane zostały następująco:
- wywyższanie ukochanego, wywyższenie ukochanej,
- „ubieranki” – kolędy o ubieraniu dziewczyny i chłopaka,
- oznajmujące przybycie zalotników i opisujące zaloty,
- przedstawiające chłopca, który prosi rodziców o zgodę na ślub,
- o rozstaniu i rozłące,
- pieśni z motywem dziewczyny odjeżdżającej do dalekiego kraju,
- życzenia zamążpójścia,
- przymówki o dary.

Ostatnią grupę stanowią różne pieśni śpiewane w okresie Świąt i Nowego Roku.

Autor zebrał też teksty związane z tematyką wojenną, jak i żartobliwe, o satyrycznym charakterze. Znalazły się wśród nich parodie znanych kolęd oraz bałamuty (pieśni frywolne).

Pobierz:

Kolęda - Hej w dzień narodzenia - w wykonaniu Zespołu Śpiewaczego z Wiązownicy

Fragment książki 

****

O antologii:

Publikacja jest niezwykle cenna. Autor ratuje od zapomnienia piękno naszej tradycji. Niegdyś powszechnie przemierzali drogę od domu do domu kolędnicy, którzy szli do gospodarzy z dobrą nowiną i z życzeniami pomyślności.

Dzisiaj ta tradycja jest żywa tylko w niektórych regionach. Prężniej działające ośrodki kultury próbują reaktywować te zwyczaje, zachęcając społeczność do udziału w konkursach kolędniczych. Ale – aby były szanse na odrodzenie się – tej naszej kultury – muszą być wzorce.

Niestety starsi, którzy jeszcze mają w pamięci kolędy bożonarodzeniowe czy gospodarskie, odchodzą, a wraz z nimi obumierają pieśni nabożne czy zalotne.

„Kolędy Podkarpacia” być może staną się impulsem do reaktywowania polskiej tradycji  przez rodziny, szkoły, instytucje do tego powołane. Dzięki nim odrodzi się tożsamość narodowa, lokalna, która przez lata była niszczona, bo była uznawana za wstydliwą i archaiczną.

Dorota Skrobisz - wydawca portalu wiano.eu
 

****

O autorze:
Bartosz Gałązka (ur. 1975), folklorysta i pedagog, nauczyciel języka polskiego i zajęć artystycznych w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 1 w Krośnie, od roku 1997 prowadzi badania nad religijnym folklorem Podkarpacia.

Autorski program badawczy, realizowany przy współpracy z różnymi ośrodkami naukowymi i instytucjami kultury, obejmuje m.in. rejestrowanie, katalogowanie i opracowanie naukowe ludowych śpiewów religijnych i obrzędowych funkcjonujących w żywej i ginącej tradycji południowo-wschodniej Polski.

Owocem tych badań są publikacje: najważniejsze z nich tworzą serię Kolędy Podkarpacia.
 

Zobacz też:

Góralski Karnawał http://wiano.eu/article/2003

Kolędowanie http://wiano.eu/article/1996

Kolędowanie http://wiano.eu/article/1343