2013-01-27 Kolędowanie, zapusty

Zbliża się święto Matki Boskiej Gromnicznej – dzień, w którym zgodnie z tradycją, z domostw powinny definitywnie zniknąć bożonarodzeniowe drzewka. Spotkanie Gromnica – zimy połowica 29 stycznia w Muzeum Etnograficznym w Toruniu będzie jedną z ostatnich okazji, by zgromadzić się przy choince i wspólnie pośpiewać kolędy.

Początek zabawy o godz. 12.00.

Specjalnym gościem styczniowego Muzeum-Panaceum będzie zespół Podgórski Walczyk. Będzie można też posłuchać etnologicznej opowieści o zapustach, obejrzeć archiwalne filmy prezentujące zwyczaj chodzenia z kozą na Kujawach, a także poznać akcesoria zapustnych kolędników z muzealnej kolekcji.

Na Kaszubach, Kociewiu i ziemi chełmińskiej kolędników zwano gwiżdżami, gwiazdkami lub gwiazdorami. Wśród nich najważniejszą rolę odgrywały tajemnicze postacie w słomianych płaszczach.

Fot. Archiwum własne - fragment bożonarodzeniowej wystawy

1. Postać Gwiżdża

2. Postać Niedźwiedzia

Towarzyszyli im przebierańcy z maszkarami zwierzęcymi: bocianem, koniem, niedźwiedziem i kozą, a także muzykant. W odwiedzanych domach kolędnicy śpiewali, tańczyli i płatali figle. Na pożegnanie składali życzenia i dziękowali za dary. Obchodzenie domów z maszkarami zwierzęcymi miało zagwarantować zdrowie, siłę i płodność.

Fot. Archiwum własne - fragment bożonarodzeniowej wystawy

1. Bocian

2. Diabeł

Podobnie jak w innych regionach Polski wędrowali też kolędnicy z szopkami. Byli to chłopcy lub dorośli mężczyźni. Śpiewali kolędy, składali życzenia i pokazywali przedstawienia o narodzinach Jezusa. Często w szopkach – wśród figurek Świętych – znajdowały się też postacie świeckie. Nawiązywano w ten sposób do wydarzeń aktualnych.

Kolędnicy pojawiali się też w Trzech Króli – chłopcy przebrani za królów Kacpra, Melchiora i Baltazara. Mieli na głowach papierowe korony, hałasowali diabelskimi skrzypcami i burczybasem. Trzej królowie czasem wędrowali także z gwiazdą.

Fot. Archiwum własne - fragment bożonarodzeniowej wystawy

Trzej Królowie z burczybasem (instrument w kształcie beczki z ogonem z włosia końskiego)

W ostatnie dni karnawału, a więc w zapusty – bawiono się hucznie. W tym czasie także pojawiali się kolędnicy w przebraniach kozy, niedźwiedzia, konia, bociana, a także dziada, baby, Żyda, Cygana, Młodej Pary.

 Fot. Archiwum własne - fragment bożonarodzeniowej wystawy

1. Postać Kozy

2. Wyrób maszkary zwierzęcej - Kozy

Obecność maszkar zwierzęcych miała pobudzić przyrodę i spowodować szybkie nadejście wiosny. Na Kujawach i na Pałukach po zakończeniu pochodów urządzano zabawę zwaną podkoziołkiem, podczas której dziewczęta „kupowały” tańce, wrzucając monety pod koziołka – figurkę wystruganą z drewna, marchwi lub brukwi.

Aby zapewnić urodzaj, w zapustny wtorek w karczmach odbywały się spotkania kobiet, które „skakały na wysoki len”.

Na Kujawach, po zakończeniu zabawy, wywożona jednego z muzykantów na taczce poza granice wsi i tam symbolicznie go uśmiercano uderzając w niego garnkiem popiołu.

Kobiety, które w karnawale wyszły za mąż, musiały się wkupić w grono mężatek. Starsze gospodynie wiozły je na udekorowanych zielenią wozach do karczmy. Młode mężatki zapraszały je na wódkę i poczęstunek.

Poza tym będzie można dowiedzieć się jak obchodzono święto Matki Boskiej Gromnicznej oraz jakie wierzenia i praktyki łączyły się z tym dniem.

Muzeum organizuje tę karnawałową prezentację w ramach cyklu Muzeum Panaceum, organizowaną dla osób po 55 roku życia. Spotkania te mają uaktywnić osoby, często już przebywające na emeryturze.

Zobacz też: 

Matki Boskiej Gromnicznej http://wiano.eu/article/779

Rytuały ludowe Matki Boskiej Gromnicznej http://wiano.eu/article/241

Kolędowanie na Kurpiach http://wiano.eu/article/1343

Żywieckie Gody http://wiano.eu/article/1995

Z szopką w Adwencie http://wiano.eu/article/725

Grupy zapustne Kujawy http://wiano.eu/article/1452

Zabawy ostatkowe http://wiano.eu/article/832