2011-12-29 Kolędowanie

Kolędowanie rozpoczyna się w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia i trwa aż do święta Matki Boskiej Gromnicznej (2 lutego). Na Kurpiach chodzono z gwiazdą kolędniczą, z niedźwiedziem, wilkiem lub kozą lub z szopką. Do domów przychodziły też Herody i gace.

Cel był jeden – głosić nowinę Narodzenia Pańskiego przez wspólne śpiewanie kolęd, rozweselić domowników i przyjąć w podzięce datki.
To gromadne śpiewanie kolęd najstarsi mieszkańcy Puszczy Zielonej wspominają do dziś.

Gwiazda kolędnicza

Młodzi chłopcy wykonywali gwiazdę kolędniczą, z którą chodzili po domach, śpiewali kolędy, składali życzenia. W zamian otrzymywali datki – placek, jajka i chleb. 
 
Gwiazda składała się z okrągłego środka, od którego odchodziło cztery, sześć a czasem osiem długich, wąskich ramion, zdobionych na końcach pęczkami kolorowej bibułki.  Gwiazdę chłopcy umieszczali na wysokim kiju lub drążku.

Grupy z niedziewiedziem, wilkiem lub kozą

Wędrowały po wsiach też grupy kolędnicze tzw. zespoły ze zwierzęciem wiodącym. Kolędowano więc z niedźwiedziem, wilkiem i z kozą. To ostatnie zwierzę wzbudzało wiele strachu u maluchów a wesołości u dorosłych.

Koza miała wyrzeźbiony łeb z rogami, umiejętnie wykonaną ruchomą dolną szczękę, którą poruszano za pomocą sznurka. Chłopak niosący na kiju kozi łeb okrywał się wywróconym na wierzch kożuchem, co  upodobniało go do zwierzęcia. Grupy te również otrzymywały datki spożywcze.

Ten rodzaj obchodzenia domów nazywano też dziadowaniem.

Herody

Inaczej zupełnie była traktowana grupa kolędnicza zwana Herodami. Był to swoisty teatr ludowy. Przebrana w odpowiednie stroje grupa młodzieży, także dorośli prezentowała wcześniej przygotowany tekst o Herodzie.

Do najpopularniejszych postaci tego przedstawienia należą: król Herod, Marszałek, żołnierze Heroda, Śmierć, Anioł, Diabeł.

Zazwyczaj do domu pierwszy wchodził Marszałek. Pytał gospodarzy, czy zezwala swój domek rozweselić. Gdy gospodarze się godzili, wchodziła cała grupa.

Tzw. płachciarze rozciągali zasłonę, przytrzymywali ją rękami. Za nią na krześle siadał Herod, po bokach stawali żołnierze z dobytymi szablami. Po odsłonięciu kotary rozpoczynało się przedstawienie.

Najczęściej początek był podobny:

Marszałek (wchodząc)

O Królu Herodzie! Wielka nowina!
W miasteczku w Betlejem nowy król się rodzi!

Herod (śpiewa)

Chyba na zachodzie słońce wschodzić będzie
Wtenczas na mój tron nowy król zasiądzie

Żołnierze (śpiewają)

Nie bój się królu, my się nie boim
Mamy pałasze, przy tobie stoim
Mamy pałasze i ostre miecze
Kto się nawinie, śmierć go zagniecie

Herod

Ach biada, biada mnie Herodowi
Utrapionemu wielce królowi
Żem ja takiemu czasowi złemu
Popadł kłopotowi…

Po spektaklu uczestnicy otrzymywali od gospodarzy pieniądze i udawali się do następnego domu.

Gace

Po zamożniejszych chałupach chodzili grace – kilku muzykantów z różnymi instrumentami. Grali kolędy i świeckie melodie. Zwykle chodzili we trzech.

Grali zazwyczaj na skrzypcach, klarnecie i basach, czasami było dwoje skrzypiec i basetla, ale bez klarnetu. Za granie otrzymywali poczęstunek zakrapiany wódeczką i pieniądze.

Chodzenie z szopką

Po domach chodzili też chłopcy z szopką. Szopka składała się ze stylizowanego domku-stajenki, czasami z pejzażowym tłem, w którym umieszczano postacie Świętej Rodziny, żłóbek i postacie świeckie takie jak: dziad, Cygan, Żyd, żołnierz, wieśniacy.

Figurki w szopce były w całości rzeźbione z drewna bądź wstawiano kukiełki w stosownych strojach.

Z szopkami po Kurpiach wędruje się nawet i obecnie. Są w całości wykonane z papieru według gotowego szablonu.

Zobacz też:

Gwiazda kolędnicza http://wiano.eu/article/795

Z szopką w Adwencie http://wiano.eu/article/725

Szopka łowicka http://wiano.eu/article/767

Jak zbudować szopkę http://wiano.eu/article/726

Stroje kolędnicze http://wiano.eu/article/752