2010-12-10 Z szopką w Adwencie

Kolędowanie z szopką w Adwencie stało się w ostatnich latach bardzo popularne nie tylko na wsi, ale i w miastach, w różnych regionach Polski. Chłopcy z własnoręcznie wykonanymi szopkami z tekturowych pudełek, czasem tylko ze świąteczną pocztówką, obchodzą domy.

Ich odwiedziny ograniczają się zazwyczaj do pośpiesznego odśpiewania popularnej kolędy i odebrania drobnego datku.

Fot. Archiwum Muzeum Etnograficzne w Toruniu

Kolędnicy, Toruń, 2001

A jak to było dawniej? Informacja o tym znajduje się w materiałach źródłowych dotyczących połowy XIX wieku. Na Kaszubach, Kociewiu, ziemi chełmińskiej kolędnicy z szopkami pojawiali się już w Adwencie i w Wigilię Bożego Narodzenia. "W Prusach Zachodnich u Kaszubów katolików w wigilię Bożego Narodzenia chłopcy obchodzą po wsi, nucąc pieśni powitalne, za co otrzymują cośkolwiek żywności (nazywają to szopką; ale i polska nazwa kolęda jest tu Kaszubom znana)" - czytamy.

Fot. Archiwum Muzeum Etnograficzne w Toruniu

1. Z szopką, Kościerzyna, Kaszuby, ok. 1905 (za: „Gryf” 1909, s. 259)

2. Szopka, wyk. J. Mańkowski, Osiek, Kociewie, lata 60. XX w. (ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Toruniu)

Szopki były nieduże, kolędnicy przenosili je zawieszając sobie na szyi. Miały kształt stajenki z gwiazdą na dachu, z figurkami z drewna, tektury lub szmatek.

Z szopkami wędrowali chłopcy lub nieżonaci mężczyźni. Czasem towarzyszyli im dwaj pomocnicy z burczybasem, śpiewający kolędy.

W zamian za życzenia częstowano ich, dawano drobne pieniądze. Zwyczaj ten przetrwał w niektórych miejscowościach do czasów współczesnych.

Kolędowanie z szopką ma rodowód chrześcijański. Historia powstania szopki wiąże się ze św. Franciszkiem z Asyżu, który w 1223 r. w Noc Bożego Narodzenia na leśnej polanie w Greccio ustawił żłobek, by z innymi mnichami adorować Dzieciątko Jezus.

Dzięki franciszkanom szopka rozpowszechniła się w kościołach całej Europy.

Początkowo figurki ustawiane w szopkach były nieruchome. Z czasem zaczęto nimi poruszać na wzór teatrów marionetkowych.

Stopniowo przedstawienia nabierały bardziej rozrywkowego charakteru, a zabawa zastąpiła pobożny nastrój, co spowodowało zakaz wystawiania szopek w kościołach. Od XVIII wieku zezwalano tylko na ustawianie w świątyniach żłobków i nieruchomych figur.

Zwyczaj ten zachował się w kościołach do dzisiaj, ale w niektórych klasztorach szopki wyposażone są w mechanizmy umożliwiające poruszanie się figurek. Na skutek wspomnianych zakazów, w 1 poł. XVIII w. widowiska szopkowe przestali urządzać zakonnicy, a zajęli się tym żacy, młodzież rzemieślnicza i parobcy wiejscy.

Hanna M. Łopatyńska