2018-04-13 Strój jamneński

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Ubiór określany strojem jamneńskim (jamieńskim) był  noszony w dwóch wsiach Jamno (większa  i bogatsza) oraz w mniejszym Łabuszu.

Osady te położone były na terenach ze wszech stron otoczonych akwenami wodnymi (Bałtyk, jezioro Jamno, rzeczki Unieść i Świdniczka) oraz rozległymi bagnami.

W XVII wieku władze Koszalina sprowadziły na te tereny osadników z Holandii przyzwyczajonych do życia w trudnych warunkach i wyspecjalizowanych we wszelkiego typu pracach melioracyjnych.

Nowi przybysze w pewnym stopniu zmieszali się z ludnością miejscową, a stworzona przez nich enklawa kulturowa największy rozkwit przeżywała w połowie XIX wieku, ostateczny jej kres przyniosła II wojna światowa.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Para młodych w stroju jamieńskim (rekonstrukcja)

2. Błogosławieństwo pary młodych, Albert Kretschmer, 1891 r.

STRÓJ KOBIECY

Nakrycia głowy       
       
Nie zależnie od stanu cywilnego kobiety zwykle zakładały na głowę jedno lub dwa tzw. czółka czyli opaski o szerokości około 10 cm z białego, cienkiego płótna ozdobionego białą mereżką, haftem lub koronką.

Czółka mogły być samodzielnym nakryciem głowy lub stanowiły część większej osłaniającej ją kompozycji.

Ponadto kobiety zamężne używały czepków dwojakiego rodzaju. Mogły być one białe płócienne, okalające ściśle głowę zachodząc częściowo na czoło i policzki lub czarnych sukiennych wokół twarzy wykończonych futerkiem.

Te ostatnie w części górnej odstawały od głowy jak rogi mocno wypchanej poduszki, noszono je samodzielnie lub na biały czepek czy też czółko.  

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Kobieta w czółku, Hildegard Haenel, Ingrid Saenger, Irene Hackbarth, Pommersche Volkstrachten, Husum 1995.

Koszula
    
Szyta była z dobrze wybielonych lnianych tkanin samodziałowych,  miała najprawdopodobniej krój przyramkowy. Przy szyi jej wykończonie stanowił kwadratowy, wykładany kołnierzyk lub stojąca kryzka z białej koronki. 

Spódnica

Sięgała do połowy łydek, była szeroka, na tyle i bokach marszczona  lub ułożona w drobne zakładki, zapinana z przodu, szyta z  tkanin fabrycznych. 

Na dziewczęce przeznaczano przeważnie materiały w kolorze czerwonym lub granatowym, spódnice ślubne i kobiet zamężnych szyto z  materii czarnych.

Jednocześnie noszono ich od 3 do 5, aby dodatkowo poszerzyć sylwetkę i uzyskać pękatość figury  mocowano pod spodnią spódnicą wałek wypchany watą lub wełną.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Pastuch owiec i dziewczyna wiejska w ubiorze codziennym, obraz Haupta z 1845 r.

Zapaska

Najczęściej była szyta z  lnianego samodziału, niekiedy z cienkiej, czarnej tkaniny fabrycznej. Miała tę samą długość co i spódnica,  była szeroka osłaniała nie tylko przód, ale i boki, a częściowo także tył sylwetki.

Zapaski białe nosiły zwykle  dziewczęta i młode kobiety, zdobiły je w części dolnej wąskie zakładki (najczęściej trzy), mereżka  lub koronki  ręczne albo fabryczne. Zapaski czarne, używane przez kobiety starsze przeważnie były pozbawione  ozdób.

Gorset + kaftan  

Gorset wykonywano  z wełnianych, pasiastych  samodziałów takich samych jak te przeznaczane na męskie kamizelki i czapki lub z czarnego sukna. Miał on prosty krój, a plecy (ze szwem po środku)  tak skrojone, że paski tkaniny zbiegały się tworząc wzór zbliżony do litery V. 

Gorset zdobiły obszycia z czarnego aksamitu. Sznurowano go ciemnym  sznurkiem albo tasiemką, które przeciągano przez metalowe zaczepy naszyte na krawędziach gorsetu. Z pod sznurowania widoczne były poziome naszycia ze srebrnych i złotych pasmanterii umieszczone na mocowanym do gorsetu pasie tkaniny. 

   
Kaftan sięgał  lekko poniżej linii pasa, przy szyi był wykończony półokrągło, nie miał zapięcia. Szyto go tak jak i męską sukmanę z czarnego lub granatowego sukna, od spodu podszywano  suknem czerwonym. Przywdziewany był  na gorset lub bezpośrednio na koszulę.  

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Przód gorsetu (rekonstrukcja)

2. Tył gorsetu (rekonstrukcja)

STRÓJ MĘSKI

Nakrycia głowy

Mężczyźni nosili czapki z tego samego samodziałowego pasiaka, z którego szyto męskie kamizelki i kobiece gorsety. Miały one kształt biretów używanych przez duchownych luterańskich.

Ponadto przywdziewali czarne, filcowe kapelusze z wysoką, lekko poszerzającą się ku górze główką. Ich wymodelowane rondo było, lekko spłaszczone po bokach i delikatnie podwinięte ku górze.

Często główkę kapeluszy świątecznych, szczególnie tych używanych przez młodych mężczyzn zdobiły pasy pasmanterii ze złotych nici metalowych, niekiedy także sztuczne kwiaty. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Czapka męska w kształcie biretu (rekonstrukcja)

2. Para gospodarzy w stroju jamieńskim, Hildegard Haenel, Ingrid Saenger, Irene Hackbarth, Pommersche Volkstrachten, Husum 1995.

Koszula

Szyta była z samodziału lnianego i miała krój przyramkowy, pod szyją wykładany kołnierzyk, rękawy wykończone wąskim mankietem. 

Pod  jej kołnierzykiem wiązano w węzeł złożoną po przekątnej jedwabną, przeważnie gładką chustkę lub szalik, których końce opadały luźno  na piersi.

Kamizelka + sukmana

Sięgała poniżej linii bioder, szyto ją z takich samych wełnianych samodziałów jak kobiecy gorset i męską czapkę. Miała ona prosty krój, a plecy tak skrojone, że paski tkaniny zbiegały się tworząc  wzór zbliżony do litery V.

Zapinana była na rząd (około 10 sztuk) metalowych, błyszczących guzików, jej brzegi lamowano czarną tkaniną. 

Do stroju świątecznego, na kamizelkę zakładano, sięgającą za kolana sukmanę z granatowego lub czarnego sukna samodziałowego, podszytą nieco cieńszym suknem czerwonym.

Jej krój był bardzo prosty, nie miała kołnierza, kieszeni ani zapięcia.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1.Kamizelka (rekonstrukcja)

2. Mieszkańcy Jamna, rycina z lat 30. XX w.

Spodnie

Szyte były z białego, lnianego  płótna samodziałowego. Na każdą  nogawkę przeznaczano jeden płat tkaniny (o szerokości około 70 cm),  spodnie poszerzały wszyte w kroku i tylniej części kliny.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Młode małżeństwo w strojach jamieńskich, Hildegard Haenel, Ingrid Saenger, Irene Hackbarth, Pommersche Volkstrachten, Husum 1995.

Nadmiar tkaniny w pasie niwelowały zakładki, całość wszywano w pasek. Noszono je wpuszczane w wysokie, sięgające pod kolana buty z cholewami z czarnej skóry.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Encyklopedia stroju ludowego 

Encyklopedia haftu