2010-02-24 Skansen w rozbudowie

Muzeum Wsi Kieleckiej planuje rozbudowę Parku Etnograficznego w Tokarni. Obecnie jest posadowionych 40 obiektów, docelowo ma być ich 120. Wiele z zaplanowanych budynków znajduje się jeszcze w terenie. Prowadzone są intensywne badania etnograficzne terenowe w celu ich wytypowania. Muzeum planuje ich wznoszenie po 2012 roku.

W ciągu najbliższych dwóch lat skansen powinien powiększyć się o 26 obiektów. Muzeum dysponuje już pełną dokumentacją naukowo-techniczną i posiada pozwolenie na ich budowę. Muzeum czyni starania o uzyskanie dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w wysokości 80 proc. potrzebnych funduszy. Na realizację zadania są potrzebne nakłady 18 mln zł.

Łączna powierzchnia użytkowa dla 26 obiektów wynosi ponad 2 tys. mkw. Wzniesione budynki zostaną wyposażone w eksponaty muzealne. Muzeum posiada ich 20 tys.

W poszczególnych obiektach zostaną odtworzone warsztaty rzemieślnicze jak: sitarstwo, przetakarstwo, obróbka drewna, kołodziejstwo, a także pracownia krawcowej, fotografa, sklepik itp.

Muzeum zamierza m.in. dzięki zwiększeniu powierzchni wystawienniczej, organizować znacznie więcej koncertów, giełd, wernisaży, warsztatów etnograficznych, prezentacji warsztatów rzemieślniczych.

Park Etnograficzny w Tokarni zwiedza obecnie 80 tys. osób rocznie. – Przewidujemy iż w wyniku realizacji projektu liczba zwiedzających wzrośnie do 98 tys. w 2013 r. i do 107 tys. w 2015 r. – szacuje Janusz Karpiński, dyrektor Muzeum Wsi Kieleckiej.

Na terenie skansenu zostanie wybudowany także budynek konferencyjno-dydaktyczny z częścią gastronomiczną, parking wraz z oświetleniem terenu oraz zostanie przebudowany budynek warsztatowo-administracyjny. Projekt zostanie zrealizowany do końca 2010 r.

Park Etnograficzny w Tokarni jest jedną z największych ekspozycji tego typu w Polsce. – Na wielkość skansenu ma wpływ nie tylko ilość posadowionych i planowanych do wzniesienia obiektów, lecz również rozległość terenu działania muzeum, powierzchnia ekspozycji i unikalność prezentowanych obiektów – uważa Janusz Karpiński.

Te warunki spełnia Tokarnia. Powierzchnia Parku jest rozległa i wynosi 65,46 ha. Wiele wzniesionych już obiektów jest unikalna w skali kraju, m.in. spichlerz ze Złotej z 1733 r., czy chałupy ze Świątnik z 1758 r., Sukowa z 1774 r. i Bielin z 1789 r. oraz kieratowa studnia z Gór z XIX w.

Muzeum oprócz wystaw stałych i zmiennych organizuje corocznie kilkanaście imprez folklorystycznych. Największymi i najbardziej znanymi w regionie są:
- Piknik Strażacki w maju (było już 5 takich imprez)
- Dzień Dziecka – 1 czerwca
- Wytopki Ołowiu w pierwszą niedzielę czerwca (było już 12 imprez)
- Świętokrzyskie Święto Chleba – w czerwcu
- Świętokrzyski Jarmark Agroturystyczny
- Młodość, talent, tradycja – impreza we wrześniu z Liceum Sztuk Plastycznych
- Dary Jesieni – impreza w październiku
- Hubertus Świętokrzyski – w październiku

Z 26 obiektów oczekujących na wzniesienie niektóre stanowią wielobudynkowe zagrody (po 3-4 budynki w zagrodzie). Na szczególną uwagę zasługują obiekty takie jak:

1. Chałupa z Ćmielowa z 1800 r. (data wycięta na tragarzu czyli belce podtrzymującej strop) w konstrukcji wieńcowej kryta gontem. Od strony zewnętrznej w elewacji frontowej drzwi wycięte półkoliście z ozdobnymi zastrzałami (ukośnymi elementami przeznaczonymi do usztywnienia elementu pionowego). Dach półszczytowy o konstrukcji krokwiowo-płatwiowej. Budynek wykupiony w 1983 r. Oczekuje na montaż. Chałupa jest reprezentatywna dla XIX-wiecznej zabudowy w małych miasteczkach na Kielecczyźnie.

Fot. Archiwum muzeum

2. Chałupa z Wąchocka wzniesiona pierwotnie w 1863 r. Stanowi dom jednokondygnacyjny. Konstrukcja wieńcowa. Dach czterospadowy kryty gontem. Wykupiona w 1980 r. Oczekuje na wzniesienie.

3. Chałupa z Szydłowa. Wzniesiona w 1705 r. (data wycięta na tragarzu w izbie – belce podtrzymującej strop). Chałupa reprezentuje typ obiektu jednotraktowego (szerokość chałupy odpowiada szerokości szczytu), szerokofrontowego (wejście na dłuższej ścianie). Składa się z sieni, izby i komory. Do chałupy dobudowana jest obora i szopa. Konstrukcja wieńcowa. Dach czterospadowy kryty słomą. Wykupiona w 1980 r. Oczekuje na wzniesienie.

4. Zagroda ze Szczepanowic – składająca się z chałupy, obory, wiaty, spichlerza i stajni. Budynki tworzą zamknięty okół (podwórko) charakterystyczny dla Kielecczyzny. Wzniesiona w 1855 r. Ściany obiektów z drewnianych bali węglowanych (łączonych) na nakładkę dwustronną prostą z ostatkami (końcówkami belek). Dachy czterospadowe pokryte słomą. Piwnica pod wozownią z kamienia łamanego.

5. Zagroda z Kaliny Małej składająca się z chałupy, obory spichlerza i stajni wzniesiona w połowie XIX w., prezentuje typ zagrody okólnej (zabudowującej wokół podwórze). Ściany wzniesione na podmurówce z krawędziaków i połowizn (bali na pół przeciętych), pokryty dachem czterospadowym krytym słomą. Budynki przeniesione w 1979 r. oczekują na montaż.

6. Wiatrak typu koźlak został wzniesiony pierwotnie w 1861 r. (data wycięta na ukośnym zastrzale -  elemencie przeznaczonym do usztywnienia elementu pionowego). Posiada trzy kondygnacje. Parter, piętro z urządzeniami do końcowej obróbki mąki oraz drugie piętro z mechanizmami transmisyjnymi i roboczymi. Wiatrak wzniesiony w konstrukcji słupowo-ryglowej. W pełni zachował się mechanizm wiatraka. Dach naczółkowy kryty gontem. Wiatrak z Janika reprezentuje najstarszy typ popularnych na Kielecczyźnie młynów wietrznych. Pracował do 1964 r.

7. Młyn ze wsi Pasek wzniesiony w 1931 r. stanowi unikalny przykład obiektu zabytkowego wyposażonego w kompletne urządzenia młyńskie. Młyn pracował do 1970 r. Budynek posiada dwie kondygnacje użytkowe oraz piwnicę z urządzeniami transmisyjnymi i strych. Na piętrze znajdują się trzy złożenia kamieni młyńskich. Posiada napęd na koło nasiębierne (biorące napęd na siebie). Budynek w konstrukcji wieńcowej nakryty dwuspadowym gontowym dachem. Obiekt wykupiony oczekuje na przeniesienie.

8. Spichlerz dworski z Rogowa z 1684 r. (do 1870 r. stał w Złotej skąd przeniesiono inny cenny zabytek – Spichlerz dworski z 1733 r. znajdujący się w Parku Etnograficznym). Data wycięta na zachowanych ozdobnych metalowych chorągiewkach. Pierwotnie budynek w całości drewniany. Po przeniesieniu do Rogowa wzniesiono parter z cegły. Piętro posiadało konstrukcję wzniesioną z wieńcówki i konstrukcji (przysłupowej) podwaliny, oczepy, słupy narożne śródścienne, zastrzały, rygle). Ściany poddasza w konstrukcji sumikowo-łątkowej. Obiekt posiadał murowaną piwnicę.

Dach naczółkowy o konstrukcji krokwiowo-płatwiowej kryty gontem. Spichlerz z uwagi na czas budowy jak i zastosowaną konstrukcję należy do unikalnych w skali kraju. Z uwagi na stan zachowania materiału rozbiórkowego należy wnieść kopię budynku z wmontowaniem drzwi, detali architektonicznych i metalowych chorągwi z datą budowy.

Obiekt znajdował się w I grupie zabytków w spisie zabytków z 1964 r. W grupie tej znajdowały się obiekty najcenniejsze w skali kraju. Wymianiany jest w literaturze dotyczącej najcenniejszych obiektów drewnianych w Polsce.

9. Spichlerz dworski z Wyszmontowa wzniesiony pierwotnie w Zawichoście w XVIII w., przeniesiony do Wyszmontowa w XIX w. Reprezentuje typ budynku szerokofrontowego dwukondygnacyjnego, nie podpiwniczonego z użytkowym poddaszem. Parter i piętro mają po 2 hale zwane magazynami. Ściany wykonane z dębowych oraz modrzewiowych belek węgłowane. Podłogi z grubych i szerokich desek. Dach z okapem czterospadowy kryty gontem. W dachu dwie facjaty. Budynek rozebrany oczekuje na wzniesienie.

10. Dwór z Mirogonowic. Dwór wzniesiony w XVIII w. reprezentuje typ dworu wiejskiego dwutraktowego z sienią i salonem na osi, który w drugiej połowie XVIII w i XIX w. był powszechny wypierając układ z narożnymi alkierzami. Rodzaj polichromii wewnątrz dworu wywodzi się wprost z wnętrz pałacowych. Ściany z belek węgłowanych szalowane z zewnątrz deskami z nałożonym wapiennym tynkiem. Ostatki węgłów zasłonięte ozdobnymi pilastrami (listwami) z rzeźbionymi głowicami o motywach roślinnych. Tynki wewnętrzne wapienno-gipsowe położone na belkach. Budynek ogrzewany był kominkami i piecami kaflowymi. Dach czterospadowy kryty gontem.

Obiekt stanowił jeden z najcenniejszych przykładów dworskiej drewnianej architektury na Kielecczyźnie. Z tego też względu mimo iż budynek nie zachował się postanowiono go zrekonstruować i wyposażyć w zachowane - dzięki Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków - unikalne polichromie, których transfery wykonano w 1972 r. Muzeum Wsi Kieleckiej posiada pełną dokumentację naukowo-historyczną budynku. Budynek jest przeznaczony do użytkowania jako pracownie etnograficzne, bibliotekę i archiwum.