2010-03-01 Motywy na pisankach

Na wystawie "Pisanki i Palmy Wielkanocne" w Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu (od 9 do 26 marca) zostaną pokazane między innymi pisanki wykonane na motywach huculskich, suwalskich, opolskich i rzeszowskich. Do udziału w wystawie zaproszono sześćdziesięciu twórców, głównie z Dolnego Śląska.

Fot. Archiwum muzeum

Technika batikowa

jest najstarszą i najbardziej rozpowszechnioną metodą zdobienia jajek, znaną w wielu regionach Polski, a także Europy. Polega na nanoszeniu -  „pisaniu”  na skorupce jajka  dowolnych ornamentów. Robi się to odpowiednim narzędziem zamoczonym w rozpuszczonym wosku pszczelim.

Następnie tak przygotowane jajko zanurzano w barwniku. Charakterystyczny biały ornament na zabarwionym tle uzyskiwano po wyjęciu jajka  z roztworu farby i  usunięciu wosku. Powtarzając tę operację kilkakrotnie, nakładając wosk na coraz to inne miejsca i zmieniając kolor barwników, otrzymywano wielobarwną pisankę.

Do „pisania” wzorów na jajku używano najczęściej szpilki lub wykonanego z cienkiej blachy lub skuwki od sznurowadła, lejeczka - zwanego „kistką” lub „piską”, osadzonego na zaostrzonym patyczku.
        
W zależności od  narzędzia, jakim posługiwano się przy nakładaniu wosku na powierzchnię jajka, rozróżniano dwa typy ornamentu:   łezkowy -  wykonany za pomocą szpilki,

i linearny - wykonany za pomocą „kistki”.

Wśród typowych dla techniki batikowej  motywów zdobniczych występowały zarówno ornamenty  geometryczne, jak
i roślinne. Dominowały charakterystyczne, wachlarzykowato lub promieniście ułożone  kreski,  gwiazdy,  rozety.

Na motywach  huculskich
        

Technikę batikową pisankarka Maria Kieleczawa opanowała perfekcyjnie, a inspiracją dla stosowanego obecnie przez nią zdobnictwa jest misterne huculskie wzornictwo. Jej pisanki charakteryzuje co  prawda inna kolorystyka, dominuje kolor czerwony, biały, czarny, żółty, zielony, ale w zdobnictwie nawiązują one do huculskiego „miniaturowego pisankowego malarstwa”.

Finezyjne, linearne  motywy zdobnicze wypełniają dokładnie całą powierzchnię jajka i wykonane są  z ogromną precyzją i wyrafinowaniem. Wzornictwo niektórych z nich można określić jako mozaikowe. Dominują motywy geometryczne w postaci linii, trójkątów, kędziorów, kratkowań, rombów, spiral, szachownic.

Występuje też - tak rzadko spotykana - zoomorficzna ornamentyka,  charakterystyczna dla dawnych pisanek regionu huculskiego

Na motywach  suwalskich
       

Pisanki na motywach  suwalskich wyróżnia ornament typu  łezkowego, który obok ornamentu linearnego, jest najbardziej reprezentatywny dla techniki batikowej. Jego rozpoznawalnym znakiem jest kreska, jaką  jest wykonany, tzw. łezka lub przecinek - linia utworzona krótkim pociągnięciem główki od szpilki.

W pisankach ornamentowanych przez  Anielę Popłońską (pochodzącą z Monkienie, pow. Augustów) biały motyw zdobniczy, wykonany szerszą  kreską, odcina się od ciemnego tła. W kompozycji  przeważają  motywy rozetowe lub wachlarzykowate, umieszczone na biegunach albo płaszczyznach jajka. Są one uzupełnione ozdobnikami w postaci kropek czy  „przecinków”.

Technika rytownicza

polega na wyskrobywaniu wzorów ostrym narzędziem, np. brzytwą, nożykiem, skalpelem, igłą, żyletką, na wcześniej zabarwionym na jednolity kolor tle. Wiotka i swobodnie wydrapywana kreska umożliwia osiągnięcie misternych ornamentów roślinnych. Jej cieniowanie, kontrast między bielą skorupki a farbą nadaje pisance niepowtarzalny wygląd.

Metoda ta wymaga ogromnej precyzji, wyjątkowych umiejętności, aby wyskrobać drobniutkie, subtelne, wręcz koronkowe wzory. Rozpowszechniła się ona w ostatnich latach XIX wieku; na  Opolszczyźnie tradycja ta jest nadal praktykowana
i podtrzymywana. Kroszonkarstwo jest tam jedną  z najbardziej żywotnych dziedzin plastyki obrzędowej.

Opolskie „kroszonki”

Opolanka Krystyna Szkilnik, zgodnie z tradycją tego regionu, specjalnym nożykiem wydrapuje na zabarwionym na ciemny kolor jajku  misterne, koronkowe ornamenty roślinne.

Kompozycja zdobnicza oparta jest na podziale pionowym lub poziomym, a motywy składające  się z kwiatów, liści, gałązek, bukietów kwietnych są  różnorodnie zakomponowane i pokrywają dokładnie całą jego powierzchnię. Pisankarka stosuje kolory o mocno nasyconej barwie. Biały ornament pięknie kontrastuje z czarnym, czerwonym, brązowym lub ciemnozielonym tłem.

Rysunek kwietny jest często umieszczony wertykalnie i otaczają go  ulistnione gałązki wypełniające całą kompozycję zdobniczą. Kroszonka” opolska ma swój niepowtarzalny urok, a jej  kompozycja jest wyrazista i czytelna.

Na motywach rzeszowskich
     

Tadeusz Skiślewicz (ze Świdnicy, Dolny Śląsk) od wielu lat wykonuje  pisanki zdobione techniką polegającą  na  pozostawianiu  kolorowego wosku na  zabarwionej na jednolity kolor skorupce jajka. Rozpuszczony wosk (częściej mieszanka parafiny i wosku) nanosi się za pomocą szpilki, czasami stalówki, na powierzchnię jajka. 
      

Ze sztuką zdobienia pisanek po raz pierwszy zetknął się pod koniec lat 30. na podsanockiej wsi, a systematycznie zajmuje się nią od 1955 roku, co zaowocowało w 1987 roku współpracą z „Cepelią”.

Ten  uznany twórca ludowy, laureat wielu konkursów, stosuje w ornamentyce zarówno wzory własne, jak i motywy nawiązujące do tradycji pisankarskich regionu rzeszowskiego. Pisanki wykonane przez niego wyróżnia bogactwo ornamentów  i kolorystyki tła. Motywy zdobnicze pokrywają powierzchnię jajka ornamentem przypominającym relief.

Wykonane za pomocą szpilki wzory w formie rozet, wachlarzykowato lub koncentrycznie rozchodzących się kresek albo stylizowanych motywów roślinnych zakomponowane są najczęściej w układzie pasowym.  Na wielu pisankach wykonanych przez Tadeusza Skiślewicza pojawia się   napis „Alleluja”.

Dorota Jasnowska, pracownik Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu

http://wiano.eu/plastyka-obrzedowa/pisanki