2010-03-17 Domy żuławskie

Domy żuławskie, niedocenione i przez wielu ludzi zapomniane, choć to one są największym skarbem malowniczych Żuław Wiślanych. (...) Zapomnieć o takich domach, to tak jak zapomnieć o duszy tych domów, którą posiadały, która stanowi o tradycji i kulturze tej ziemi. To niedocenione piękno zanika za naszą zgodą. Ratujmy je – napisała je jedna z laureatek konkursu literackiego  „Tradycyjny dom żuławski – niedocenione piękno”.

Fot. Jerzy Domino - Dom podcieniowy z Orłowa, Dom  we Wróblewie 

Tylko gdzieniegdzie zachowały się domy żuławskie, ale są one zaniedbane. Dzięki inicjatywom takim jak „Tradycyjny dom Żuławski – niedocenione piękno”, realizowanym przez samorządy, naukowców i pasjonatów historii, zabytki te mają szanse odżyć po raz kolejny.

W ramach projektu zostały ogłoszone konkursy: malarski, fotograficzny i literacki. Celem było zwrócenie uwagi na tradycyjne dla regionu detale architektoniczne i wyeksponowanie ich piękna – bogactwa zdobniczego architektury na Żuławach.

Fot. Jerzy Domino -

1. Motyw wirującej spirali w dekoracji domu w Pręgowie

2. Szczyt domu w Żuławkach

3. Szczyt domu w Rachowie

Realizatorom projektu zależy też na tym, aby wzornictwo żuławskie wykorzystywać we współcześnie budowanych werandach, domach i zagrodach. Zdobienie domów z misternie wykonanymi detalami to moda, która przyszła na Żuławy ok. XIX w. ze Szwajcarii. Zdobienia szczytów, okien, całych połaci werand były wykonywane z szerokich desek o grubości 2-3 cm. Po naniesieniu rysunku wzoru zdobienie wykonywano cienką piłą tzw laubsegą.

Najczęściej inspiracją do wykonywania zdobienia były motywy roślinne – kwiaty, liście, łodygi róż, ale zdarzały się też wizerunki zwierząt. Kiedyś zdobienia były oznaką bogactwa i zajmowanej pozycji w społeczności lokalnej.

W ramach projektu wydano też publikacje „Domy żuławskie – w poszukiwaniu zagubionej tradycji budownictwa”, propagującej architekturę Żuław.

Czytamy w niej, że najbardziej reprezentacyjnymi budynkami Żuław Wiślanych były domy podcieniowe. Jest to forma architektoniczna, w której do szczytu lub ściany bocznej przylegało wsparte dołem na słupach zamknięte pomieszczenie na piętrze.  Domy podcieniowe najczęściej były budowane z drewna, jednakże czasami pojawia się w nich mur pruski.

Fot. Jerzy Domino - Dom w Żuławkach, Dom w Nowym Stawie 

Z dużej ilości domów podcieniowych z podcieniem w szczycie zachowały się jedynia dwa. W Kleciu oraz Rozgarcie. Duży dom w Kleciu wzniesiony w połowie XVIII wieku jest ostatnim prezentującym najstarszy typ domu podcieniowego. 

Fot. Jerzy Domino - Dom z Rozgartu

http://wiano.eu/article/417