2010-09-18 Wycinanki w Łowiczu

Wycinanki to obrazy wykonane z papieru, niezwykle delikatne, o różnorodnych motywach, jednobarwne lub nasycone gamą barw, małych lub dużych formatów. To prawdziwe dzieła sztuki. Cecha, która je łączy – niezależnie od odmienności kulturowej twórcy – to oczywiście niezwykle dekoracyjny charakter; różni zaś przekaz treściowy. Najstarsze wycinanki chińskie i żydowskie przepełnione są elementami religijnymi, magicznymi, egzystencjonalnymi.

Wystawa „Wycinanka chińska, polska, żydowska. Sztuka umierająca – sztuka żywa” , prezentowana w Muzeum w Łowiczu,  nie tylko pogłębia naszą wiedzę o wycinankarstwie, ale także zachwyca kunsztem wykonania dzieła, pomysłowością i różnorodnością. I tak wycinanka chińska jest delikatna, filigranowa, subtelna, często niewielkich formatów. Wycinanka żydowska, niejednokrotnie wielkoformatowa - nasycana treściami religijnymi, skłania do zadumy i refleksji, zaś wycinanka polska pełni funkcję dekoracyjną – charakteryzuje papierowe dzieła tych trzech kultur dyrektor Muzeum w Łowiczu Marzena Kozanecka- Zwierz.

Fot. Archiwum własne. Wycinanka chińska, żydowska, polska (region opoczyński)

Wycinanki żydowskie

W wycinance żydowskiej różne były techniki wycinania. Najczęściej tak jak w Polsce, posługiwano się ostrym nożem, ale też nożyczkami. Jako materiał stosowano pergamin, papier o metalicznym podłożu, cienką bibułę czy też karton. Najczęściej jednak wycinano z kartki z zeszytu szkolnego. Obraz pozostawał gładki, jednokolorowy, albo był malowany wodnymi farbami. Dla lepszego efektu - podkreślenia kontrastu wycinankę umieszczano na kolorowym tle.

Fot. Archiwum własne
 

Cechą wycinanki żydowskiej jest także łączenie bogatego motywu zdobniczego z odpowiednim tekstem – przekazem religijnym, dlatego też wycinaniem zajmowali się zawsze uczeni w piśmie – mężczyźni.  Kobiety rzadko się tym zajmowały, jeśli już to wyłącznie w Polsce. Posługiwały się nożyczkami, być może pod wpływem naszych wycinankarek. Wycinankami zdobiono okna domów z okazji świąt i synagogi.

Fot. Archiwum własne

Wycinanki chińskie

Podobnie jak polskie – służyły do dekorowania domów. Papier w Chinach był materiałem powszechnie dostępnym. Stał tworzywem dla wycinanek. W wycinaniu nożyczkami specjalizowały się kobiety, zaś nożykiem – mężczyźni.

Te papierowe obrazy są pełne symboliki. Przedstawiają zwierzęta- także te mityczne, rośliny, które czy to przez swój wygląd czy skojarzenia z nazwą oznaczają rzeczy korzystne i szczęśliwe.

Dawne wycinanki były najczęściej czerwone. Ulubiony kolor Chińczyków symbolizował życie, płodność, radość, szczęście, dobrą wróżbę.

Fot. Archiwum własne

W latach 50.tych pojawiły się nowe tematy: sceny z życia robotników i chłopów, mniejszości narodowych, rewolucyjne symbole, unowocześnione wersje ludowych tańców i cyrkowych akrobacji.

Fot. Archiwum własne

Wycinanki nowego typu zaczęli projektować artyści zawodowi  - złożone kompozycje inspirowane malarstwem, drobiazgowo opracowane, oddające perspektywę, a nawet światłocień.

Wycinanka polska

Wycinanki z kolorowego glansowanego papieru są polską oryginalnością kulturową, jakiej nie zna obecnie żadna inna kultura europejska. Takie bogactwo kolorów, form i motywów zdobniczych jest tylko właściwością polską.

Fot. Archiwum własne. Wycinanki - region sieradzki i opoczyński

Do I wojny światowej strojenie izb wycinankami było powszechne nie tylko w Łowickiem, ale i na Kurpiach, również we wsiach Powiśla, w okolicy Rawy Mazowieckiej, Opoczna i na Kielecczyźnie. A w okresie międzywojennym już tylko w Łowickiem i na Kurpiach.

Po 1945 r. wycinakarstwo polskie ponownie ożyło. Aktywnie wycinano nie tylko w łowickim i kurpiowskim, ale także: na Powiślu otwocko-garwolińskim, w okolicach Kołbieli w powiecie otwockim, powiecie pułtuskim i wyszkowskim (kurpiowska Puszcza Biała), powiecie ostrołęckim (Puszcza Zielona), w Sannikach i kilku wsiach okolicznych w powiecie Gostynin, w okolicach Rawy Mazowieckiej, Opoczna i Sieradza.

Fot. Archiwum własne. Wycinanki - region sannicki

Niestety, obecnie polska wycinanka zanika. Nie ma już wycinanek z Powiśla otwocko-garwolińskiego, kołbielskich, kurpiowskich z Puszczy Białej, rawskich, opoczyńskich.

Podstawowymi formami wycinanek na terenie wszystkich ośrodków regionalnych stały się „drzewko”, sylwetka ludzka „lalka” i „kogut”. Ale też były typowe dla danego regionu, np. na Kurpiach – leluje.

Fot. Archiwum własne. Wycinanki - region Kurpie z Puszczy Zielonej

Niezwykłą różnorodności typów wycinanki i bogactwem kolorystyki charakteryzują się  wycinanki łowickie. Najpopularniejsze ich formy to ażurowe gwiazdy, „kodry” tematyczne i kwiatowe, różne kompozycje kogutów oraz „tasiomki” – dwie zwisające wstęgi połączone u góry kolorową gwiazdą.

Fot. Archiwum własne. Wycinanki łowickie

Polskie wycinanki to przede wszystkim twórczość kobiet, ale bywali również wycinkarze – mężczyźni. Strojenie izb wycinankami odbywało się przed świętami Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy.

Zarówno proste formy gwiazd, leluj, kogutów i wszystkich innych ptaków czy nawet bardziej złożone formy drzewek i kompozycje kogutów na drzewkach czy kogutów z lalkami wykonywano bez rysowania. Tylko czasem pewne kompozycje szkicowano lekko na odwrocie papieru, ale ostateczny kształt wycinanki powstawał dzięki nożycom, dłoniom i wyobraźni wycinankarki. Do wycinania używano najczęściej dużych nożyc do strzyżenia owiec.

Fot. Archiwum własne - Wycinanki - regiony: Kurpie Puszcza Biała, sieradzki, Kurpie Puszcza Zielona

(na podstawie katalogu „Wycinanka chińska, polska, żydowska. Sztuka umierająca – sztuka żywa”. Wydawca: Muzeum w Łowiczu)