2010-10-16 Sztuka ludowa

Muzeum Wsi  Radomskiej  prezentuje wystawę „Słowiańska opowieść o stworzeniu świata w sztuce ludowej”. Ekspozycja  przedstawia wyobrażenia dawnych mieszkańców wsi na temat wszechświata i przyrody, a także losów i roli człowieka we wszechświecie.

Fot. Tomasz Dzikowski - Fragment wystawy

Wyobrażenia mieszkańców XIX i XX-wiecznej wsi o Bogu i diabłach, demonach czy duchach miały swoje korzenie w postrzeganiu świata przez ludy dawnych Słowian. I choć Kościół tępił pogańskie przesądy przez cały okres christianizacji, zachowały się one w obrzędach, mitach i symbolice kultury współczesnej wsi.  

Przekazy wierzeniowe wyjaśniały zjawiska przyrodnicze, nadawały sens istnieniu człowieka w wymiarze jednostkowym i społecznym. Wyznaczały powszechny wzorzec do naśladowania, dlatego wpływały na postępowanie w tak różnych czynnościach jak stawianie chałupy, uprawa roli, odżywianie się czy zabiegi medyczne.
           

Mity przejawiały się także w sferze sztuki i zdobnictwa. Poprzez wyobrażenia  i symbole przedstawiano postacie, wydarzenia i elementy kosmosu, o których opowiadały wierzenia. Ornament upiększał nie tylko rzeczy zbytkowne, tworzone i nabywane w celach dekoracyjnych i estetycznych. Nanoszono go także na codzienne przedmioty użytkowe i „ulotne” atrybuty świąt, jak pieczywo obrzędowe.

Działo się tak, nie tylko dlatego że początek, kształt i przeznaczenie narzędzi i sprzętów tłumaczono działalnością postaci występujących w micie. Poprzez naznaczenie odpowiednią symboliką przekazywano świętą wiedzę i odwoływano się do różnych sił nadprzyrodzonych, uzyskując ich opiekę i ochronę.
           

Od początku chrystianizacji ziem polskich i pozostałych krain słowiańskich, przez setki lat nowa religia ścierała się z dawnymi wierzeniami. Chłopi godzili tradycyjne opowieści z napływowymi treściami, przekształcając je i dostosowując do zmienionych warunków.

Mimo nauczania i nacisku Kościoła, odwieczne przekazy częściowo przetrwały i znalazły kontynuację w schrystianizowanej formie, a ludowa duchowość stała się połączeniem obydwu systemów religijnych. Z biegiem czasu, tak jak mity, archaiczne symbole stosowane w sztuce i zdobnictwie traciły pierwotne znaczenie.

Jednak wsparte siłą tradycji i autorytetu starszych pokoleń nadal były atrakcyjne, pełniąc funkcje obrzędowe, estetyczne, tożsamościowe, informowały o statusie społecznym i materialnym.

Przetrwały często niezmienione do czasów współczesnych, gdyż ich związki z dawnymi wierzeniami były trudniejsze do uchwycenia tak dla Kościoła, jak i samych chłopów, którzy od wieków uznawali się za chrześcijan. Dlatego sztuka ludowa ukazuje słowiański mit o wiele szerzej  i częściej niż przekazy ustne, uzupełniając rzadko prezentowane treści.