2010-10-29 Stroje kieleckie

Wystawa w Muzeum Narodowym w Kielcach pokazuje odmiany stroju ludowego na Kielecczyźnie - bardzo zróżnicowanego w tym regionie. Ekspozycja prezentuje odświętny ubiór chłopski z przełomu XIX i XX wieku. Wystawa potrwa do 29 listopada.

Stroje ludowe na Kielecczyźnie wychodziły z użycia stopniowo w początkach XX stulecia. Strój sandomierski zaginął najwcześniej, już w drugiej połowie XIX w. Mężczyźni szybciej niż kobiety przejmowali ubiory miejskie – z uwagi na kosztowność stroju tradycyjnego i częstsze kontakty z miastem.
 
W stroju kobiecym najdłużej przetrwała zapaska naramienna, jako ciepłe i praktyczne okrycie. Dobrze utkana zapaska chroniła nie tylko przed chłodem, ale także przed deszczem, a nawet śniegiem. W latach 70. ubiegłego wieku powszechnie nosiły je jeszcze starsze kobiety (zimą nakładały je na inne wierzchnie okrycie).

Dawny strój ludowy stał się wzorem dla strojów tworzonych współcześnie, rekonstruowany dla potrzeb scenicznych, wkładany z okazji uroczystości regionalnych, kościelnych prezentowany na kiermaszach i targach sztuki ludowej – w takiej formie funkcjonuje nadal.

Na Kielecczyźnie strój nie był jednorodny. Występowały liczne jego odmiany – w obrębie parafii, a nawet wsi. Ekspozycja muzeum w Kielcach pokazuje strój typowy, najbardziej charakterystyczny dla danej grupy regionalnej. 

Na obszarze Kielecczyzny wyodrębniło się sześć grup strojów regionalnych: w części centralnej świętokrzyski i  kielecko-włoszczowski, na południu sandomierski i krakowski, a na północy radomski i opoczyński (o zasięgach ich występowania informuje mapa zamieszczona na ekspozycji). 

W granicach administracyjnych obecnego województwa świętokrzyskiego znalazły się centralne i południowe grupy strojów; poza jego granicami pozostała odmiana radomska i opoczyńska, za

wyjątkiem obszarów peryferycznych.

Muzeum ma udokumentowane w swoich zbiorach wszystkie odmiany stroju ludowego, poza sandomierskim.

Strój świętokrzyski

W ubiorze męskim charakterystyczna jest brązowa sukmana z grubego samodziałowego sukna ze stojącym kołnierzem, jedną lub dwiema klapkami siekacami. Klapki i mankiety rękawów (wyłożone granatowym lub niebieskim suknem) zdobiły pompony i wyszycie  z czerwonej wełny. 

Charakterystycznym okryciem zimowym  noszonym do tej sukmany poza czapkami barankowymi były wścieklice (na ekspozycji) – wysokie czapki z granatowego sukna z futrzanym otokiem, rozcięte na boku i zawiązane czerwoną wstążką.

W ubiorze kobiecym charakterystycznym elementem jest zapaska. Noszono dwojakiego rodzaju zapaski  o zróżnicowanym układzie pionowych prążków: przedsobne (na spódnicy) i naramienne, okrywające ramiona.  W końcu XIX w. ustalił się typ czerwono-czarnej zapaski charakterystycznej dla Gór Świętokrzyskich.

Strój kielecko-włoszczowski

Sukmany noszone w tym regionie nie stały się ubiorem reprezentacyjnym. Obok siermięg samodziałowych noszono sukmany szyte z cienkiego fabrycznego sukna czarnego lub granatowego, dwurzędowo zapinane (na ekspozycji). Typowym okryciem głowy były granatowe maciejówki – miękkie czapki z lakierowanym daszkiem.

W odświętnym ubiorze kobiecym w noszonych tu zapaskach dominują prążki czarne i bordowe, ciemnoczerwone i śliwkowe. Na początku XX w. w obu regionalnych odmianach stroju kobiecego pojawiła się moda krakowska, która wprowadziła do zapasek kolor zielony, niebieski, fiołkowy i żółty. Przed 1939 rozpowszechniła się moda łowicka – z tęczowym układem kolorów.

Strój opoczyński

Sukmana, jaką ma na sobie mężczyzna, uszyta jest z białego samodziałowego sukna, ozdobiona czarnymi tasiemkami, z zapięciem na pętle i kołeczki. Sukmanę przepasywano barwnym wełnianym pasem.

W stroju kobiecego widzimy pasiaki odzieżowe utrzymane w tonacji cynobru, koloru typowego dla mody opoczyńskiej początku XX stulecia. Wystawa pokazuje także późniejsze pasiaki tkane z wielobarwnych wełen. 

Strój radomski

W stroju męskim początku XIX w. modne były krótkie dwurzędowe paltony, szyte z jasnobrązowego sukna w naturalnych kolorach wełny.     

W stroju kobiecym charakterystycznym okryciem są burki – archaiczne zapaski (wąskie, długie do kolan), czarne lub granatowe w białe, poprzeczne prążki. Zapaska przedsobna ma już domieszkę kolorowej wełny i zgodnie z ówczesną modą (1918-1925) jest zaprasowana w sztywne drobne fałdki.                                                                                                                                                                                            

Strój krakowski

Strój męski reprezentuje na wystawie brązowa krakowska sukmana z okolic Pińczowa. Wcięta w pasie, fałdzista, lamowana czerwonym suknem z dużym haftowanym kołnierzem i paradnym pasem z brzękadłami.

Charakterystycznym elementem krakowskiego ubioru kobiecego stał  się gorset z aksamitu (zwykle czarnego) ozdobiony  cekinami, koralikami i sznurowany czerwoną  wstążką.

Janina Skotnicka - Muzeum Narodowe w Kielcach

Fot. Archiwum muzeum