2011-01-18 Chata warmińska

Najwięcej budynków drewnianych na Warmii zachowało się we wsiach: Butryny, Chaberkowo, Przykop, Kopanki, Nowa Wieś i Nowa Kaletka, a więc w południowej części regionu. Piękne przykłady zabudowy drewnianej mamy też w Purdzie i jej bezpośrednich okolicach czyli Marcinkowie oraz nieco dalej na wschód w Giławach.

Fot. Piotr Olszak

1. Purda 2. Marcinkowo

3. Nowa Wieś 4. Giławy

Budownictwo południowej Warmii bardzo nieznacznie różni się od mazurskiego. W zasadzie powinno się mówić o architekturze Prus południowych lub Prus polskojęzycznych.

Domy warmińskie są na ogół większe niż mazurskie. Warmia ma żyźniejsze ziemie, była więc bogatsza niż Mazury. Za to budynki są prostsze w swojej architekturze. Do rzadkości należą podcienia szczytowe, narożne czy też ganki.

Fot. Piotr Olszak

1. Purda 2. Nowa Kaletka

Szczyty domów są zazwyczaj jednodzielne, oszalowane pionowo, chociaż zdarzają się dwudzielne z ozdobnie wycinanym deskowaniem szczytu.

Konstrukcje dachów są podobne jak na Mazurach. W starszych chatach występują układy krokwiowo-jętkowe, z murłatą i bez murłaty, ze zdecydowaną przewagą tych bez murłat. W nowszych pojawiają się ramy stolcowe, które nieraz bywają bardzo dekoracyjnie wykończone (Kaborno).

Fot. Piotr Olszak

1.2 - Domy we wsi Kaborno

3. Dom we wsi Kaborno 4. Dom przeniesiony z Kaborna do skansenu w Olsztynku

Na południowej Warmii zaznaczają się wpływy sąsiednich regionów. Często mieszano konstrukcje zrębową i ryglową np. ściany przyziemia wznoszono w technice wieńcowej, a szczyty w tak zwanym murze pruskim. Jest to wpływ z zachodu i północy, gdzie dominowała ryglówka.

Do niedawna istniało kilka domów z podcieniem szczytowym w gminie Biskupiec, co było zapożyczeniem z powiatu Ządzborskiego. Na zachód od Olsztyna występowały domy z wystawką podcieniową, które były powszechne w rejonie Ostróda- Morąg- Pasłęk.

Zupełnie inaczej wyglądają domy Warmii północnej. W okolicach Pięniężna i Ornety przeważała ludność wywodząca się z niemieckich osadników z okolic Lubeki i ze Śląska.

Fot. Nieistniejący dom z rejonu Pieniężna

Domy budowane przez nich nie przypominały w niczym domów z Prus południowych. Różniły się także od budynków sąsiedniego Powiśla i Żuław. Były to rozległe domy o skomplikowanym nieraz kształcie, które w swoim obrysie mieściły obszerną część mieszkalną, część magazynową, hodowlaną, warsztatową itp.

Ściany tych budynków wznoszone były zazwyczaj w konstrukcji ryglowej z wypełnieniem cegłą lub szachulcem, ale zdarzały się także szkieletowe oszalowane, murowane, a nawet z litego drewna- wieńcowe.

Często kilka tych technik stosowano do wykonania jednego budynku, co nadawało bryle niezwykle malowniczego charakteru. Budynki te miały zazwyczaj użytkowe piętra, dzięki zastosowaniu ryglowych ścianek kolankowych. To wszystko przykrywały duże dachy, czterospadowe, bądź naczółkowe z dymnikiem. Tego typu dachy kojarzą się dzisiaj raczej z południem Polski lub też z Litwą.

Budynki gospodarcze tworzyły jedną całość z mieszkalnymi.  Ale czasami stawiano spichlerze, stodoły itp. wolno stojące. Ich ściany zazwyczaj były wykonane nieco tańszym sposobem a więc szkielet oszalowany deskami. Wsie tego typu występowały wokół obecnego Pieniężna, Ornety aż pod  Braniewo.

Niestety, żaden taki dom nie zachował się do dzisiaj. Nie ma ich ani in situ, ani przeniesionych do skansenów. Nie ma także żadnej kopii takiego domu. Nie ma na terenie Polski żadnych podobnych domów do tych z południowej Warmii. Wielka strata. Budynki te z racji na swoje duże rozmiary bardzo dobrze nadawałyby się do dzisiejszych funkcji takich jak pensjonat, karczma czy motel.

Kolejną bardzo ciekawą grupą domów drewnianych są zabudowania służby leśnej. Najładniejszym z nich jest stary budynek leśniczówki Jaśniewo w Nowych Ramukach.

Fot. Dom w Nowych Ramukach

Powstał on podobno w 1910 roku jako dwór myśliwski Cesarza Niemiec. Piszę podobno, gdyż trudno uwierzyć, że poddani zbudowaliby Kajzerowi tak skromny budynek, chociaż wyróżnia się on swoją architekturą spośród innych leśniczówek.

Kilka kilometrów na północy wschód od Ramuk, na skraju Nowej Wsi, znajdują się dawne budynki nadleśnictwa – całe z drewna.

Fot. Piotr Olszak

Budynki nadleśnictwa na skraju Nowej Wsi

Budynek główny przypomina dawny budynek nadleśnictwa w Turośli Pruskiej. Jeszcze innym przykładem drewnianego budownictwa leśnego jest leśniczówka Mendryny.

Fot. Piotr Olszak

Leśniczówka Mendryny

inż. Piotr Olszak http://www.polskadrewniana.pl