2011-02-23 Pisanka podlaska

Sztuki wykonywania pisanek i palm podlaskich można nauczyć się na zajęciach edukacyjnych „Kraszanka”, organizowanych przez Białostockie Muzeum Wsi od 11 do 15 kwietnia. Dla tych, którzy nie mogą tam dotrzeć, krótka lekcja na naszym portalu.  

Fot. Archiwum muzeum

Pisanki podlaskie

Pisanka podlaska zawsze pisana jest woskiem. Jedynie w okolicach Puńska i Sejn na skorupce wyskrobuje się bądź wydrapuje ostrym narzędziem (techniką rylcową) przepiękne wzory litewskie takie jak na haftach ręczników i innych rękodzieł. 

Pisanie woskiem jest najbardziej rozpowszechnioną i najstarszą technika zdobienia jajek (tzw. technika batikowa). Na skorupkę jajka nanosi się motyw zdobniczy przy pomocy specjalnego pisaka - mającego formę cieniutkiego lejka albo główką od szpilki do połowy wbitą w patyczek. 

Fot. Archiwum muzeum

1. Podgrzewanie wosku 2. Pisanie główką od szpilki

Pisak zamacza się w rozpuszczonym wosku pszczelim, a następnie zanurza się jajko w letnim barwniku. Co rusz macza się go w szalce z farbą podgrzewaną na elektrycznej kuchence, albo naczynko ustawia się nad lampionem ze świeczką.

Kolejnym etapem jest usunięcie wosku z zabarwionej skorupki. W ten sposób otrzymuje się biały lub żółtawy ornament (w zależności od barwy skorupki) na kolorowym tle. Miejsca pokryte woskiem nie przyjmują farby. Powtarzając tę czynność kilkakrotnie przez nakładanie wosku na coraz to inne miejsca i zmienianie barwników (zaczynając od najjaśniejszego), otrzymuje się wielobarwną pisankę.

W zależności od rejonu funkcjonują odmienne style, np. siemiatycki, Lipski nad Biebrzą.

 
Tradycyjnymi motywami są wiatraki, grabki, gwiazdki, drzewka szczęścia, różne rośliny – często fantazyjne. Charakterystyczne dla siemiatyckiego stylu są układy geometryczne. Między polami równoleżnikowymi i południkowymi występują niejednokrotnie ornamenty kwiatowe.

 
W stylu lipskim dominują słońca (inaczej gwiazdki), półsłońca, wzory kwiatowe wykorzystujące tzw. dzierażki (malunki dookoła skorupki).

 
Niestety –  wzdycha Irena Stasiewicz-Jasiukowa, autorka publikacji o pisankach –  odeszły w niepamięć farby roślinne robione z ziół, paproci, jagód, kwiecia, z kory, z soków drzewnych i z żywicy. Zaczęła się era farb chemicznych – łatwych w użyciu, ale pozbawionych aromatów z pól, ogrodów i lasów.

Za to w okolicach Puńska i Sejn wciąż pisankarki trzymają się tradycji. Tu nie barwi się jajek sztucznymi barwnikami, ale barwidłami natury z lasów, pól i ogrodów.

Tradycyjne palmy wielkanocne podlaskie przygotowuje się z gałązek wierzby, która w symbolice kościoła jest znakiem zmartwychwstania i nieśmiertelności duszy. Ścina się je w Środę Popielcową i przechowuje w naczyniu z wodą, aby puściły pąki na Niedzielę Palmową – zwaną na Podlasiu Wierbnicą.

Fot. Archiwum muzeum

Nauka sztuki robienia palm podlaskich

W trzpień palmy wplata się również bukszpan, barwinek, borówkę, cis. Przybiera się jeszcze kolorowymi wstążeczkami i suszonymi lub sztucznymi kwiatkami.

Fot. Archiwum muzeum

Prezentacja sztuki robienia palm wileńskich

Bardzo popularne są niemal w całej Polsce palmy tzw. wileńskie. Wyplatane z suszonych i barwionych traw, ziół i kwiatów (nieśmiertelnik, krwawnik, tymotka). Rośliny zakomponowane są poziomo lub p ionowo - układają się w misterne wzory roślinne i geometryczne. Palmy wileńskie mają kształt pałek różnej wielkości i grfubości, zakończonych kitą z fabrowanej mietlicy (wysoka trawa o drobnych kłosach zebranych w wiechy).

Zobacz też:

Barwienie jajek http://wiano.eu/article/357