2011-03-03 Wycinanka kurpiowska

Region Kurpiowski (Puszcza Zielona) słynie z pięknych ażurowych wycinanek. Dziś jego mieszkańcy nie ozdabiają nimi domów, ale sztuka wycinania przetrwała. Na warsztatach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie (6 marca) będzie można nauczyć się wycinać tradycyjne kurpiowskie gwiazdy i leluje pod okiem uznanej wycinankarki Wiesławy Bogdańskiej.

Fot. Archiwum muzeum

Kurpiowskie wycinanki są przeważnie jednobarwne. Ich styl określa się jako graficzny. Forma dominuje nad barwą - przeważają ażury o kształtach geometrycznych.

Fot. Archiwum własne

Leluje

Najbardziej charakterystyczną dla regionu wycinanką jest leluja – drzewko życia, inspirowane formą kwiatu w doniczce. Lewa i prawa strona są identyczne. Podczas wycinania papier składany jest na pół. Po jego rozłożeniu uzyskuje się idealną symetrię. Dolna część, mniej ażurowa, nazywa się podstawą. Górna – bardziej ażurowa, o bogatej ornamentyce, to korona, - przypominająca koronę drzewa.

Forma lelui występuje w ogromnej liczbie wariantów. Każda wycinankarka nadaje lelui indywidualną formę, samodzielnie komponuje i rozwija ornamentykę.  

Równie popularne są gwiazdy lub inaczej kółka. Niektórzy twierdzą, że inspiracją były płatki śniegu. Są to ażurowe kompozycje, promieniście prowadzone elementy, wycinane są wzdłuż 6 osi. Obecnie wycina się nawet wzdłuż 8 czy 12 osi (papier składany jest na tyle części).

Fot. Archiwum własne

Gwiazdy

Oprócz wycinanek jednobarwnych na Kurpiach wycina się też ozdoby wyklejane z kilku warstw papieru o różnych barwach (podobna technika jak w Łowiczu). Powstają w ten sposób ptaki o dekoracyjnie rozbudowanych ogonach: koguty, pawie, dudki.

Fot. Archiwum własne

Kolorowe pawie

Ciekawe są też jednokolorowe sceny rodzajowe: polowania, prace domowe, wesela.

Fot. Archiwum własne

Scenka rodzajowa

Jedną z nowszych form są gwiazdy – stylizowane formy monstrancji. Do środka gwiazdy wkleja się elementy o tematyce religijnej: krzyż, świece, sylwetki aniołów, Matki Boskiej, papieża, motyw serca gorejącego.  

Jako najstarszą formę wycinanki uznaje się firanki na okna oraz wstążki na ramy do obrazów wykonane z cienkiej białej bibuły.

Fot. Archiwum własne

Firanki na okna

Zdobienie domów wycinankami zaczęło zanikać ok. 1930 r., jednak sama umiejętność wycinania przetrwała, dzięki odbiorcom z miast. Prace wielu wycinankarek trafiły do muzeów, na wystawy i kolekcji prywatnych. Nastąpił renesans wycinanki.

Nowy krąg odbiorców spowodował wzbogacenie form i powstanie wielu nowych wzorów.

Szczególnych umiejętności potrzeba, aby wyciąć obrazki z papieru ogromnych rozmiarów np. leluję nawet do 2,5 m wysokości.

Zobacz też: http://wiano.eu/wycinanki/kurpiowskie