2011-07-12 Makatki ludowe

Ponad 50 makatek haftowanych i drukowanych, a także dawne aranżacje kuchni  można obejrzeć na wystawie w wołomińskiej Galerii Przy Fabryczce. Dla osób starszych będzie to sentymentalna podróż w przeszłość, dla młodszego pokolenia możliwość poznania dawnej sztuki ludowej, która dzisiaj zaczyna powoli się odradzać.

Wystawa potrwa do 15 sierpnia.

Fot. Archiwum własne

Makatki ludowe - wystawa w Galerii przy Fabryczce

Makatki wieszano przede wszystkim w kuchniach, ale także w izbach, nad kuchnią, nad stołem, przy szafkach na naczynia.

Fot. Archiwum własne

Wystawa w Galerii przy Fabryczce

Najczęściej jednak w miejscach związanych z użytkowaniem wody – nad wiadrami, cebrzykami, umywalkami, nad kranem.  Tam wieszano także ręczniki – odmianę makatek. Umieszczano je na specjalnych półeczkach lub wieszakach. Miały zasłaniać ręczniki służące do wycierania się.

Fot. Archiwum własne

Wystawa w Galerii Przy Frabryczce

Na makatkach (lnianym lub bawełnianym płótnie) haftowano lub drukowano scenki z życia codziennego: gospodynie nakrywające do stołu, bądź gotujące przy kaflowej kuchni, kucharzy i kuchareczki, kominiarzy, żołnierzy.

Fot. Archiwum własne

Wystawa w Galerii przy Fabryczce

Jednym z częstszych tematów są dzieci bawiące się w domu i na zewnątrz. Pojawiają się także zwierzęta – psy, koty, pawie, papugi i inne ptaki w gniazdach bądź na gałęziach drzew, drób domowy. Są też tam kompozycje kwiatowe – kwiaty w wazonach i koszach, jak również owoce na stołach i paterach. 

Fot. Archiwum własne

Wystawa w Galerii przy Fabryczce

Na makatkach znajdują się też motywy holenderskie wzorowane na ceramice z Delft – wiatraki, dzieci w czepcach i drewniakach, również motywy japońskie – grupa japonek w kimonach pijąca herbatę.

Fot. Archiwum własne

Wystawa w Galerii przy Fabryczce

Częstym tematem są także motywy bajkowe – krasnale, Czerwony Kapturek z wilkiem, Jaś i Małgosia.

Czasem na makatkach haftowano krajobrazy sielskie – chaty wśród drzew, schematyczne widoki gór, strumyków czy wschodzącego słońca.

Fot. Archiwum własne

Wystawa w Galerii przy Fabryczce

Mniej popularne były makatki o motywach religijnych: Jezus, anioły, Anioł Stróż czy prezentowana na wystawie Święta Rodzina. Jeśli się już znalazły w domach nie traktowano ich jak obrazów, przed którymi się modlono, pełniły funkcję jedyni e dekoracyjną.

Oprócz obrazu niezwykle istotnym elementem obrazu jest tekst – najczęściej podpis pod rysunkiem, który wzmacnia przekaz obrazu i dopełnia treść. Przeważnie jest to jedno lub dwa zdania, często dwuwiersz – łatwy do zapamiętania.

Makatkowy napis: przysłowie, wskazówka, sentencja, złota myśl, życzenia czy modlitwa pełni dydaktyczną funkcję. 

Oto przykłady makatkowych napisów, zgrupowanych wokół danej tematyki.

Domowe ognisko / Kuchnia
 Gdzie Polka warzy tam się dobrze darzy
 Gdzie kucharek sześć tam nie ma co jeść
 Gotuj dobrze, nie żartuję, potem z tobą poflirtuję
 Kaczuszkę nadziewaną spożywaj ze smakiem, zdrowsza niż tłusta gąska podlana arakiem
 Dobra żona tym się chlubi, że gotuje, co mąż lubi
 Jak ja ugotuje to wszystkim smakuje
 Ugotowane z miłością ziemniaki lepiej smakują niż usmażona w gniewie kiełbasa
 Kochająca żona wszystko zrobić zdoła, nawet męża diabła zamieni w anioła
 Dobra gospodyni dom wesołym czyni
 Szczęśliwy na każdą stronę kto pojmie dobrą żonę
 Dobra żona męża korona
 Kucharz piękną Helę chwalił, indyk w piecu się przypalił

O mężczyznach
 Chłopska rzecz – siła jeść
 Przyszedł żołnierz do kucharki – spojrzy raz na nogi, raz na garnki 
 Gdy kucharz z kucharką flirtuje, to kot po kuchni grasuje

Czystość
 Wspólna kąpiel jest przyjemna, kiedy miłość jest wzajemna
 U dobrej kuchareczki czyste garneczki
 Czystość szczyci
 Świeża woda humoru doda
 Myj się zimną wodą, będziesz piękną i młodą
 Woda i mydło najlepsze bielidło
 Kto się myje, długo żyje

Dzieci
 Nie mów nikomu co dzieje się w domu
 Leśna kapela wszystkich rozwesela
 Świat malutki nie wie co to smutki
 Dobre dziatki to radość matki
 Pan Bóg kocha takie dziatki co słuchają ojca matki

Religijne
 Kto z Bogiem Bóg z nim
 Pan Bóg kocha takie dziatki co słuchają ojca matki
 Kto rano wstaje temu Pan Bóg daje
 Gdzie miłość i zgoda tam Bóg rękę poda

Miłość
 Pocałunek bez wąsów jest jak zupa bez soli
 Sto razy całować jest mało, sto pierwszy też by się zdało
 Życie w radości upływa, gdy miłość w nim rządzi prawdziwa
 Ja cię kocham, a ty śpisz
 Gdzie szczęście i zgoda panuje tam miłość swe gniazdko buduje
 Gdzie praca i miłość prawdziwa, tam szczęście najchętniej przebywa
 Spali się zwierzyna, gdy o ułanie myśli dziewczyna

Ogólne
 Gdy bywasz rzadziej tam przyjmują rzadziej
 Choć lichy gość – kłopotu dość
 Na frasunek dobry trunek
 Póki nie skończysz roboty nie zakładaj kapoty
 Oszczędzaj opałem

Wzory makatek były przekazywane w szkołach, zdobywane za pośrednictwem znajomych gospodyń, kopiowane na kalkach.

Arkusze wzorów wychodziły nawet w czasopismach Bluszcz – pismo wydawane w latach 1865-1939 – oferowano czytelniczkom makatkowe szablony do kopiowania.

Najpowszechniej stosowanym kolorem wśród twórczyń haftowanych makatek był kolor niebieski, następnie czerwony. Zdarzały się makatki dwukolorowe, w późniejszych latach także różnobarwne.

Haft makatkowy nie był szczególnie skomplikowany, był to najczęściej ścieg sznureczkowy, napisy i drobne elementy były wyszywane tzw. atłaskiem, na krawędziach czasem pojawiał się haft krzyżykowy.

Makatki pojawiły się w polskich domach pod koniec XIX wieku. Moda na makatki prawdopodobnie przywędrowała z Niemiec i zawojowała najpierw domy mieszczańskie, a potem – wzorujące się na miejskich – wiejskie chaty.

Poza Polską makatki występowały także w innych krajach Europy Środkowej, m.in. na Litwie, Łotwie, Węgrzech, Ukrainie, w Rosji, Austrii, na Słowacji i w Czechach.

Jolanta Boguszewska – dyrektor Ośrodka Dokumentacji Etnograficznej w Wołominie

Zobacz też:

http://wiano.eu/makatki