2011-09-02 Wycinanka sieradzka

Dawniej wycinanka sieradzka składała się z prostych elementów: kół, zębów, strzałek i drabinek. Współczesne powoli zatracają swój dawny charakter.

Wycinankarki starają się komponować bardziej skomplikowane wzory. Wprowadzają motywy roślinne: liście, kłosy, kwiaty i drzewa. Sporadycznie są wplatane postacie ludzkie z rozłożonymi rękoma.

Najpopularniejszą formą wycinanki sieradzkiej są cacka – koliste lub kwadratowe obrazy z papieru, zdobione ażurowymi, nieskomplikowanymi motywami geometrycznymi, rzadziej roślinnymi.

Fot. Archiwum własne

Wycinanki sieradzkie

Najstarszą formą zaś są rózgi – elementy wycinane z barwnego papieru i nalepiane na karton. Rózga ma formę drzewka o symetrycznym układzie gałązek.

Pozostałe formy wycinane w tym regionie (między Wartą, Zduńską Wolą i Łaskiem) to: lalki – postacie trzymające się za ręce, koronki – koliste wianuszki i mazury z ogonami – cacka z ażurowymi drabinkami.

Ulubionymi kolorami wycinankarek sieradzkich są: czerwony, żółty, zielony, czarny, niebieski, fioletowy i pomarańczowy.

Wycinanka pojawiła się w domach sieradzkich w drugiej połowie IX wieku. Pełniła wyłącznie funkcje zdobnicze. Wieszano ją na ścianie głównej naprzeciwko drzwi wejściowych, a także w pobliżu okien, drzwi, świętych obrazów oraz na belkach stropowych.

Wycinankę sieradzką można obejrzeć do 9 października na wystawie "Cacka, mazury i lalki czyli sztuka sieradzka" w Muzeum Rolnictwa w Szreniawie.

Cacka

Pierwotnie wzory otrzymywano przez cięcie dwu- lub czterokrotnie złożonego papieru. Z czasem zaczęto składać papier ośmio-, a nawet szesnastokrotnie. Dzięki temu uzyskiwano ciekawszy, wielokrotnie powtarzający się motyw.

Układ wycinanki dzieli się na:
- promienisty – wzory rozchodzą się od środka wycinanki ku brzegowi,
- na wyraźnie wyodrębnioną część środkową i brzeżną,
- na wieloramienną gwiazdę lub małe kwadraty.

Fot. Archiwum własne

Cacka

Rózga

Niegdyś była malowana niebieską farbą na białym papierze. Obecnie jest wycinana z barwnego papieru i nalepiana na karton. Najstarsze rózgi kształtem przypominają kwiaty doniczkowe o rozłożonych gałązkach. Trzy liście rozchodzą się z jednego punktu. Środkowy w górę, pozostałe na boki.

Podstawą tej wycinanki jest trapez przypominający doniczkę. Wycinankarki zastępują ją też dzbankiem lub płotkiem.

Współcześnie górna część rózgi zdobiona jest barwnymi listkami, owocami, kwiatami.

Fot. Archiwum własne

Rózgi

Lalki

Mają kształt paska z rytmicznie powtarzającymi się sylwetkami dziewczęcymi (lalki) lub chłopięcymi (kozaki).

Fot. Archiwum własne

Lalki

Koronki

Są to wielobarwne, przestrzenne wycinanki w kształcie wianuszków. Kwiatki są naklejane na gwiaździście rozłożone liście.

Współcześnie mogą też mieć formy przestrzenne w kształcie drobno nacinanych kielichów kwiatowych lub zawijane, złożone z różyczek wykonanych z kolorowej krepiny.

Mazury

Wielobarwne cacka naklejone jedna na drugą, do których są doczepiane drabiniasto wyglądające tasiemki, zakończone małymi mazurami. Mazury mogą mieć trzy lub dwie tasiemki. Wycinankarki wykorzystują tę formę do łączenia motywów geometrycznych, roślinnych, zwierzęcych i ludzkich.

Fot. Archiwum własne

Mazury