2011-10-19 Koło kołodzieja

Zrobienie koła do wozu- i to z drewna – wymagało dużej wprawy i precyzji. Od dobrego koła zależała bowiem stabilność wozu. Taką robotą trudnili się kołodzieje. Efekty ich pracy można podpatrzeć na wystawach w muzeach etnograficznych.  

Fot. Archiwum własne

koła drewniane  

Kołodzieje używali do produkcji kół drzewa liściastego takiego jak: dąb, jesion, akacja, brzoza, wiąz i buczyna. Zakupione drewno w zależności od gatunku sezonowało się od trzech do czterech lat.

Kiedy dostatecznie wyschło, kołodziej przystępował do obróbki.  Najważniejsze narzędzia kołodzieja to: sikiery, topory, piły, ośniki, heble, przyrządy pomiarowe, w tym cyrkiel.

Kołodziej najpierw przygotowywał  poszczególne elementy, a potem składał je w całość.

Kołodzieje początkowo wyginali koło z jednego drąga, potem z kilku giętych oddzielnie kawałków. Koła z jednego drąga były małe, gdyż długich o odpowiednio grubych przekrojach giąć się nie da.

Fot. Archiwum własne

Wystawa w muzeum etnograficznym w Warszawie

1. Ociosanie drewna siekierą 2. Wyrównywanie heblem

Odpowiednie kawałki (tzw. dzwony)  wykreślali za pomocą cyrkla kołodziejskiego i winklownicy, a następnie wycinali je piłką. Potem powierzchnie wyrównywali ośnikami lub heblami. W każdym kawałku nawiercali po dwa otwory do szprych.

Potem kawałki te gotowali w wodzie, aby nie pękały i miały większą trwałość.  Ile takich kawałków – dzwonów trzeba było przygotować? Zależało to od rozmiaru koła, było to w granicach pięciu do siedmiu sztuk.

Fot. Archiwum własne

Wystawa w muzeum etnograficznym w Warszawie

1 i 2. Zestawienie koła na ławie kołodziejskiej

Na piasty, czyli tę część koła, w której osadzone są szprychy, wzmacniające obwód koła, używano dębowych, akacjowych lub jesionowych kloców o okrągłym przekroju.

Na tych kawałkach zaznaczano cyrklem i winklownicą otwory do szprych, a potem wyrabiano je dłutem. Wiercono też otwór na żelazną tuleję zwaną buksą, w której umieszczano oś wozu.

Fot. Archiwum własne

Wystawa w muzeum etnograficznym w Warszawie

Drewniana tuleja

W otworze żłobili dwa równoległe rowki na tzw. skrzydełka, które posiadała buksa. Dzięki temu koło mogło się obracać.
Szprychy robili ze szczap drewna.  Na koło była jeszcze nabita żelazna obręcz.