2011-11-08 Żydzi na Pomorzu

Na wystawie w Muzeum Etnograficznym w Toruniu, poświęconej historii Żydów w województwie kujawsko-pomorskim, są pokazane te miejsca, w których jeszcze można zobaczyć materialne ślady społeczności żydowskiej. 

Niektóre z nich – np. cmentarz w Koronowie, synagogi w Izbicy Kujawskiej czy Bydgoszczy-Fordonie – mimo zniszczeń, świadczą o dawnej, wielkiej kulturze. Inne budynki wielokrotnie zostały przebudowane i trudniej w nich dopatrzyć się synagogalnej architektury.

Wystawę fotogramów autorstwa Daniela Pacha zatytułowaną „Sąsiedztwo przeszłości. Zabytki kultury żydowskiej w województwie kujawsko-pomorskim" można oglądać do 15 listopada.

Fot. Archiwum muzeum - Daniel Pacha

1. Koronowo  2. Osieciny

Historia wzajemnych stosunków pomiędzy Polakami i Żydami jest od dawna i ciągle obecnie tematem wielu badań, publikacji, wystaw. To historia wzajemnej fascynacji, wpływów, ale i trudnych momentów, także takich, które ciągle czekają na swoje wyjaśnienie.

Doświadczenie II wojny światowej i prowadzenie przez hitlerowców eksterminacji ludności żydowskiej (holocaust, shoah) spowodowało, że społeczność ta w zasadzie zniknęła z terenów Polski, w tym także z terenów dzisiejszego województwa kujawsko-pomorskiego.

Pomimo tego, że Żydzi mieszkający tutaj dawniej nie stanowili tak dużych i ważnych skupisk jak w innych regionach w Polsce, ważne jest przypominanie o tej części historii.

Fot. Archiwum muzeum - Daniel Pacha

1. Rypin 2. Włocławek

Na terenie obecnego województwa kujawsko-pomorskiego zamieszkiwali głównie Żydzi, będący pod silnym wpływem kultury niemieckiej. Ich podstawowym językiem był język niemiecki. Dotyczyło to przede wszystkim terenów znajdujących się wcześniej pod zaborem pruskim.

Społeczność ta nie była bardzo liczna, a na dodatek, po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w roku 1918, wielu Żydów przeniosło się na teren państwa niemieckiego.

Inna sytuacja była we wschodniej części Kujaw i na ziemi dobrzyńskiej, które stanowiły wcześniej część zaboru rosyjskiego. Tutejsi Żydzi byli mniej zasymilowani, posługiwali się głównie językiem jidysz.

Materialnych śladów po kulturze Żydów w województwie kujawsko-pomorskim pozostało niewiele. Synagogi i cmentarze zostały zniszczone głównie podczas II wojny światowej przez nazistów.

Smutne jest jednak to, że niektóre obiekty zniknęły już w czasach powojennych – tak było na przykład z ocalałymi z wojny macewami (nagrobnymi pomnikami) na cmentarzu żydowskim w Toruniu. To samo stało się – i to już na początku lat 90. XX w. – z domem przedpogrzebowym na tym samym cmentarzu.

Więcej szczęścia miały np. te budynki, które służyły za magazyny. Mimo tego, że nie dbano o nie należycie, to dzięki swej użyteczności przetrwały do dzisiaj. Ostatnio rozpoczęto remont synagogi w Fordonie. Jedyny ocalały stary cmentarz, na którym znajdują się jeszcze nagrobki, zachował się w Koronowie.

Hubert Czachowski, Justyna Słomska-Nowak