2011-12-07 Wiejskie dachówki

  Tytuł: Wzory na połaciach wiejskich 

  dachów. Architektura wsi 

  Śląska Opolskiego

  Autor: Elżbieta Wijas-Grocholska

  Rok wydania: Opole 2011

W książce znajduje się 195 fotografii dachów wiejskich, wykonanych przez autorkę w ostatnich latach oraz katalog 140 wzorów dachowych, opracowanych graficzne na podstawie zdjęć istniejących wiejskich dachów na terenie Śląska Opolskiego.

Fot. Archiwum muzeum

1. Zawada - budynek mieszkalno-gospodarczy

2. Zagwiździe

3. Ochodze 4.  Lubniany - budynek mieszkalny

Książka ta obala powszechny stereotyp, że wieś z II połowy XIX w. to wieś biedna,  drewniana z dachami krytymi słomą.

Stereotyp ten niejako utwierdzają muzea na wolnym powietrzu, zwane potocznie skansenami, które gromadzą  na swoim terenie głównie obiekty drewniane, kryte słomianą lub trzcinową strzechą lub drewnianymi gontami.

Tymczasem na Śląsku już od XVIII w. istniały przepisy nakazujące budowanie budynków z materiałów niepalnych, a od XIX w. stosowanie niepalnym materiałów do pokryć dachowych.

Pruskie przepisy budowlane z XVIII i XIX w.  narzucały typowy schemat zabudowy wsi charakteryzujący się ciągami najczęściej szczytowo usytuowanych jednakowych domów z dwuspadowym dachem. 

Fot. Archiwum muzeum

1. 2. Widok typowego usytuowania szczytowego

Tę pozornie monotonną zabudowę wsi dawni jej mieszkańcy potrafili urozmaicić ogromnym zróżnicowaniem wystroju zewnętrznego prawie wszystkich elementów składowych zagrody i jej zabudowań: bram wjazdowych, szczytów budynków, obramowań stolarki okiennej i drzwiowej oraz  pokryć dachowych.

1. Złotniki - stodoła 2. Szczepanowice

3. Narok 4. Gorki

Rozwój przemysłu w II połowie XIX w., zwłaszcza przemysłu ceramiki budowlanej, powstawanie licznych cegielni i ogromnych zakładów ceramiki budowlanej z urozmaiconym asortymentem, spowodował nie tylko pokrywanie dachów ceramicznymi dachówkami, ale również pojawienie się  na przełomie XIX/XX w. mody na  pokrycia dachowe z wzorami.

Fot. Archiwum muzeum

1. Komprachcice 2. Jasiona - kogut na dachu

3. Mechnice - gąsior początkowy  4. Mechnice - trójnik

5. Nowa Wieś - gąsior początkowy 6. Szczepanowice - gąsiory kalenicowe

7. pazdury

Zamożni chłopi chcąc podkreślić swoje bogactwo i wyróżnić się we wsi, pokrywali swoje dachy drogą,  glazurowana dachówką, zwaną gwarowo bunclówką, często sprowadzaną od odległych producentów, układaną we wzory ( z datami i inicjałami, napisami, krzyżami, wzorami geometrycznymi itp.).

Dachy pokrywano również  łupkiem, układanym we wzory. Mniej zamożni chłopi już od 1903 r. pokrywali dachy dachówkami cementowymi, celowo farbowanymi różnymi kolorami na potrzeby układania wzorów.

Wzory na połaciach, pokrytych doskonałej jakości dachówką bunclówką, dotrwały do chwili obecnej na ok. 200 wiejskich dachach. Mniej licznie zachowały się dachy z wzorami pokryte łupkiem, dachówką karpiówką, a wzory na dachach krytych dachówką cementową są obecnie mało widoczne i czytelne.  

Fot. Archiwum muzeum

Dachy - wzory układania dachówek  

1. Chrzaszczyce 2. Kochlowice

3. Lubniany  

Autorka jest etnografem pracującym w Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu jako kierownika Działu Architektury Ludowej, stąd w książce oprócz wzorów są również omówiono akcesoria dachowe, wierzenia związane z dachem oraz opis zawodów związanych z kryciem dachów.

Książka została opracowana  z funduszy muzealnych; wydrukowana z funduszy unijnych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego. Jest rozprowadzana jako egzemplarz bezpłatny do bibliotek i uczelni  śląskich oraz instytucji zajmujących się dziedzictwem kulturowym na Śląsku i w kraju.