2011-12-18 Kartki świąteczne

Warto zajrzeć do Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, aby obejrzeć przedwojenne kartki bożonarodzeniowe. Kolekcja powstała z myślą o prezentowaniu obrzędowości i tradycji ludowych. Zobaczymy na nich m.in. gwiazdy kolędnicze i piękne krakowskie szopki.

Prezentacja kolekcji jest bardzo ciekawa. Zamiast wpatrywać się w niewielkich rozmiarów obrazki, muzeum pokazuje je na dużym ekranie. Dzięki temu można przyjrzeć się szczegółom, a także poczytać – co dawniej wypisywano na takich kartkach. 

Karty świąteczne są zatrzymanym czasem dawnej epoki. Pokazują scenki, które już dzisiaj rzadko możemy oglądać, np. wędrujących od domu do domu kolędników z piękną gwiazdą kolędniczą czy z własnoręcznie wykonaną szopką.

Fot. Archiwum własne

Na bożonarodzeniowych kartkach nie może zabraknąć odniesień do składania życzeń, łamania się opłatkiem.

Jednym z tematów kart świątecznych jest oczywiście też pasterka - ludzie zmierzający do Kościoła na spotkanie z Malutkim Dzieciątkiem.

Zwraca uwagę ich regionalny ubiór, a także trzaskający mróz i obficie zasypane śniegiem okolice.

Kolejną grupę stanowią kartki z choinką, atrybutem świąt Bożego Narodzenia.

Prezentowane karty pochodzą z przełomu XIX i XX wieku. Zwyczaj wysyłania listów zawierających życzenia ograniczał się kiedyś do kultury dworskiej i mieszczańskiej, a jego zasięg wyznaczała umiejętność pisania i czytania, którą na początku XX w. posiadała mniej niż połowa społeczeństwa.

Natomiast, coś tak dziś oczywistego, jak kartka pocztowa przeznaczona wyłącznie do wpisania na jej rewersie życzeń świątecznych jest wynalazkiem późnym.

Pocztówka narodziła się dopiero w latach 70. XIX wieku. Początkowo umieszczano na niej widoki znanych miast i miejscowości kuracyjnych, stanowiła pamiątkę z podróży i potwierdzenie, że konkretna osoba na pewno w danym miejscu była.

Na awersie widniało małe okienko z miejscem na wpisanie swojego imienia pod gotowymi już pozdrowieniami z podróży.

Kartki świąteczne zaczęły się pojawiać dopiero w ostatniej dekadzie XIX – tego wieku, a prawdziwy ich zalew nastąpił w okresie międzywojennym.

A oto, jakie wierszyki, przeczytaliśmy na prezentowanych kartkach:

A to co? Ziemianie!
Leży Bóg na sianie,
Leży, leży Dzieciąteczko,
Śliczne małe Paniąteczko.
Do ludzi się uśmiecha. (Wł. Tetmajer)

U nóg Chrysta błaga,
Nasz Legionista.
Boże, boże
Pomóż mi
Niechaj wrogom
Niebo brzmi.

Wilcosku, wilcosku
Siądź z nami dzisiaj do obiada.
A jak nie przyjdziesz dziś, nie przychodź nigdy (Wł. Tetmajer).

Słowa tego wiersza mogą być nie dla każdego zrozumiałe. Ale dawniej, w całej Polsce znany był zwyczaj przywoływania na wigilijną kolację dzikich zwierząt, pod postaciami których miały się kryć dusze zmarłych.

Dalszy ciąg tego wiersza brzmi: Wróblęta ptasięta, chodźcie ku nam obiadować, a jak nie przyjdziecie, to nie przychodźcie cały rok.

Otwierano szeroko drzwi domu. Kładno na stole dodatkowe nakrycie, pozostawiając resztki potraw i okruchy opłatków. Ludzie prosili też, aby po Wigilii dusze odeszły do swojego świata i nie szkodziły żyjącym.

Dzisiaj dodatkowy talerz stawiamy dla niespodziewanego gościa, by w Wigilię nikt nie pozostawał bez jedzenia.

Kartki są prezentowane w Muzeum Etnograficznym w Warszawie do 2 lutego 2012 r.

Zobacz też:

Kartki świąteczne http://wiano.eu/article/796