2012-03-12 Szkolne Gregorianki

Dzień św. Grzegorza był kiedyś początkiem nauki, świętem żaków szkolnych. Były to tzw. gregorianki. Obchodzono go radośnie. Pełno było psot i zabaw, takich jak pochód maszkar, czy widowisk komediowych. Śpiewano wtedy: Gre-gre-gre-gory, pójdźcie dzieci do szkoły.

Był to zapewne jeden jedyny dzień w roku szkolnym, kiedy dziatki ochoczo przychodziły do szkoły.

Fot. Archiwum własne

Dawna klasa szkolna w wiejskiej szkółce - skansen w Sierpcu:

1. drewniane ławki z wgłębieniem na ołówki szkolne, dawny tornister

2. tablica szkolna, stolik nauczyciela, na którym widać rozłożony dziennik szkolny, ręcznie poruszany dzwonek i "dyscyplina" czy inaczej "chłosta" - cienki bacik na niezdyscyplinowane dzieci.

Dlaczego właśnie ten dzień został wybrany na to święto? Otóż św. Grzegorz był wielkim papieżem (Grzegorz VI)  i patronem szkolnictwa podstawowego, bo bardzo przyczynił się do rozwoju szkolnictwa.

Święto to łączyło w sobie ślady innych świąt:

- św. Mikołaja – poprzez strój biskupi św. Grzegorza,

- Bożego Narodzenia i mięsopustu – poprzez kolędowanie, pochody maszkar

- oraz majówek szkolnych – wycieczek młodzieży szkolnej z nauczycielami  poza miasto, gry, śpiewania, przebierania.

Pierwszoplanową rolę odgrywał biskup szkolny – żakowski.

Dzieci przebierały się za papieża Grzegorza VI, księży, rzemieślników, Adama i Ewę, różne postaci męskie i żeńskie, także za aniołki.

Maszerowały w pochodzie, śpiewając pieśni nabożne i zatrzymując się przed domami po datki.

Z opisu gregorianek z Jabłonkowa z 1898 r. wynika, że chłopcy ustroiwszy obrazkami, wstążkami i obwarzankami młodą brzezinę, obchodzili z nią domy, niosąc koszyk w ręku na datki. Taki obchód po wsi z ustrojoną brzeziną w ręku przypomina obrzęd wiosennego gaika – ustrojoną gałąź choiny, kiedy to niesie się go po wsi na drugi dzień po utopieniu 21 marca - Marzanny.

Dzieci śpiewały:

1. Dzień św. Grzegorza
Kierego Bóg za morza
Cydnom rynkom wyprowadził,
Na papieski tron posadził.

2. Gdo swe dziotki miłuje,
Im przeszkodzo złego
A do szkoły je piluje,
Ać się uczom tego.

3. Najprzód Boga poznania,
Stworziciela swego,
Jego przykazań pełniynia,
Ku czci i chwale Jego.

4. Z tego pozitek będzie,
Gdy z wiaróm i nadziejom,
Oraz z miłościwym syndziom,
Zbawi się je kolejóm.

6. Bedyme za was prosić,
Ojca niebieskiego,
Aby was racził przipuścić
Do królestwa swego.

Z uczniami-żakami bawił się też bakałarz (dawniej nauczyciel). Dzieci oblekały na sznur obwarzanki i opasywały nim bakałarza tyle razy, ile wystarczało długości. Tak opasany bakałarz uciekał przed dziećmi, a dzieci szarpiąc obwarzanki goniły za nim.

Nowych przybyszów-uczniów żaki ze stażem częstowały piwem, nalanym do misy i zmieszanym z pokruszonymi obwarzankami.

A gdy misy były już puste cegłę potłuczoną mieszano z wodą. Następnie kalefaktor czyli ubogi uczeń, który w zamian za utrzymanie palił w piecu i sprzątał,  polewał żaków tym ceglastym płynem. Ci zaś by się bronić przed oblaniem, uciekali i krzyczeli, że miód szkolny rozbił.