Pobierz MP3
Festiwal Czango czytaj- Starej babie młodego się zachciało
- Opowieść O czarnoksiężniku i trzech dziewicach
Konkurs na pamiątkę czytaj - Piosenka dziecięca Sikoreczka pstra
Konkurs na pamiątkę czytaj - Kujawiak od Bachorzy
Od Kujaw po Bałtyk czytaj
Partnerzy
Kontakt
2017-01-15 Strój szczawnicki
Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Strój szczawicki. Był noszony w Pieninach, wzdłuż Dunajca i to właśnie jemu, a ściślej krętemu i wąskiemu przełomowi tej rzeki między Sromowcami Niżnymi, a Szczawnicą - uważaną za centrum regionu - zawdzięcza on swą popularność.
Jako odrębny strój wykształcił się na przełomie XIX i XX wieku.
W kobiecym wyraźnie widać cechy wspólne z ubiorami z pobliskiego Spisza, a w męskim zapożyczenia ze stroju podhalańskiego.
W przypadku tego regionu bardziej znanym i rozpoznawalnym jest ubiór męski jako, że górale - zgodnie z niepisanym prawem - przywdziewali go obsługując kuracjuszy i wczasowiczów między innymi w czasie spływu Dunajcem. Zasada ta przestrzegana jest w części i obecnie, a takim symbolem regionu i stroju jest męska kamizelka.
Strój kobiecy
Nakrycie głowy
Od końca XIX wieku mężatki, a niekiedy i panny, używały tybetowych czerwonych lub zielonych chustek w kwiaty. Wiązano je pod brodą lub na karku z tym, że węzeł znajdował się na wierzchniej stronie rogu opadającego na plecy.
Wcześniej dziewczęta przez cały rok chodziły z odsłoniętymi głowami, a mężatki na specjalnie ułożone włosy zakładały czepek z charakterystycznym zębem nad czołem. Szyto go z wzorzystej tkaniny wełnianej, perkalu niekiedy atłasu.
Wzdłuż brzegów czepka naszywano jasnoczerwoną wstążkę, a główkę przystrajały naszycia ze wstążki lub cekiny.
Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova
1.Kobieta w czepku, Podhale w obrazach, Józef Pieniążek, 1937 r.
2. Górale polscy Pieninach, fot. Henryk Poddębski, Wiedza o Polsce, T. III, Etnografia, brak daty wydania.
Koszula
Miała zawsze krój bezprzyramkowy marszczony. Te starszego typu szyto z cienkiego samodziału lnianego. Pod szyją były wykończone wąską oszewką, a ich rękawy wszywano w mankiety, które zdobiła dodatkowo falbanka z przymarszczonego wąskiego paska płótna.
Na rękawach (wzdłuż ramienia i przy dłoniach) oraz pod szyją były zdobione pasami czerwonego haftu tkackiego. Natomiast koszule noszone od pierwszych lat XX wieku szyto z białego płótna fabrycznego. Miały one przy szyi koliste kryzy zdobione białym haftem lub fabryczną koronką i mankiety wykończone haftowanymi ząbkami.
Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova
1.Koszula z haftem tkackim
2.Wykrój koszuli kobiecej:
a - przód i tył ; b - rękaw (skroić dwa razy); c - pasek umożliwiający zwężenie rękawa (skroić dwa razy); d - mankiet- kryzka (skroić dwa razy); e - klin wszywany pod pachą (skroić dwa razy); f - płat tkaniny naszywany na środkowej części rękawa i ramieniu koszuli (skroić dwa razy); g - kryza, rys. Elżbieta Piskorz-Branekova.
Spódnica
Wszystkie spódnice noszone w tym regionie były szerokie (ok. 350 cm) i długie, bo sięgały prawie do kostek. W pasie mocno przymarszczone, a rozcięcie, ułatwiające zakładanie, znajdowało się zawsze na ich przedzie.
Najstarsze szyto z białego, lnianego płótna, od połowy XIX w. z płótna farbowanego i zdobionego drukiem. Ponadto powszechnie używano tzw. kanafasek z samodziału lniano-bawełnianego w białe, czerwone i niekiedy niebieskie zawsze pionowe paski.
Pod koniec XIX wieku, zaczęto na spódnice do stroju świątecznego używać gładkich (ciemnozielonych, brązowych itp.) oraz drukowanych w kwiaty (o tle najczęściej jasnozielonym) tkanin wełnianych lub perkali w drobne wzory.
Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova
Kobieta w spódnicy tzw. kanafasce, mal. Wanda Manteufel i Marta Koch, Roman Reinfuss, Stroje górali szczawnickich, Atlas Polskich Strojów Ludowych, Lublin 1949 r.
Zapaska
Na te starszego typu przeznaczano biały lniany samodział, tkaniny drukowane i tzw. rąbkowe (z białego, lnianego, delikatnego samodziału z wzorami wytkanymi grubą bawełnianą nicią fabryczną).
Noszono je przede wszystkim do płóciennych spódnic gładkich i drukowanych oraz do kanafasek.
Pod koniec XIX wieku weszły w modę zapaski wełniane w drobne wzory. Noszono je do spódnic wełnianych lub perkalowych - i zgodnie z panującą w tym regionie modą - były one w innym niż one kolorze.
Przed I wojną światową weszły w modę zapaski z tiulu zdobione przy dolnej krawędzi kilkoma zakładkami i haftem.
Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova
1.Fragment zapaski tzw. rąbkowej
2. Zapaska drukowana
Gorset
Miał dwa przody, plecy i doszyte w pasie lekko zachodzące na siebie klapki. Gorsety starszego typu szyto z sukna najczęściej czerwonego, zapinano na rząd guzików.
Wzdłuż obu ich przodów haftowano łańcuszkiem motywy pętlicowe najczęściej jednobarwne. Do wyszywania używano przeważnie nici w kolorze różowym lub czerwonym.
Przed I wojną światową zaczęto nosić gorsety z gładkiego jedwabiu, kwiecistych tkanin wełnianych i czarnego lub pąsowego aksamitu.
Były one sznurowane i zdobione kwiatowymi bukietami w naturalistycznych kolorach, zwykle wyszywano po jednym na środku pleców i każdym z przodów.
Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova
1. Gorset sukienny
2. Gorset aksamitny
STRÓJ MĘSKI
Kapelusz
W końcu XIX wieku noszono czarne, filcowe kapelusze z okrągłą główką, którą okalał skórzany pasek, na całej powierzchni nabijany drobnymi mosiężnymi gwoździkami.
Na początku XX w. w modę weszły takie same kapelusze jak używane na Podhalu. Ich główkę początkowo zdobiono tak jak w kapeluszach starszego typu, ale z czasem miejsce tych ozdób zajęły paski skóry, na które były naszyte muszelki ślimaka porcelanki (łac. Cyprea moneta) lub ich imitacja.
Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova
Kapelusz typu podhalańskiego, Kazimierz Saysse-Tobiczyk, Dunajec rzeka Tatr i Pienin, Warszawa 1976.
Koszula + Spinka
Szyta była z dobrze wybielonego płótna samodziałowego, miała krój poncho podłużnego, przy szyi wąski wykładany kołnierzyk i niezbyt szerokie mankiety.
Związywano ją pod szyją wstążeczką, na piersiach spinano spinką, taką samą jak te używane na Podhalu.
Spinka miała kształt rombu, o mniej lub bardziej zaokrąglonych wierzchołkach. Zdobiono ją ornamentem stempelkowym lub rytym o motywach najczęściej geometrycznych.
Wzdłuż jej dolnych krawędzi mocowano długie łańcuszki, a niekiedy także tzw. przekolec, który służył do czyszczenia fajki.
Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova
Spinka
Kamizelka
Okryciem wierzchnim, zakładanym na koszulę i wręcz będącym symbolem tego regionu, była i jest kamizelka szyta najczęściej z błękitnego niekiedy czarnego fabrycznego sukna.
Miała ona proste przody i plecy, stojący kołnierzyk, dwie cięte kieszenie w części dolnej kamizelki, a w tych najnowszego typu także kieszonkę na piersiach.
Początkowo zdobił ją skromny haft na plecach i wzdłuż obu przodów uzupełniony metalowymi guzikami. Z czasem hafty zaczęły się rozbudowywać i przyjmować formę coraz bardziej kwiatową i naturalistyczną, często wyszycia były uzupełniane cekinami.
W stroju szczawnickim mężczyźni używali także i innych okryć wierzchnich. Noszono więc białe i czarne sukmany oraz kożuchy długie szyte z białych skór i krótkie brązowe. Wszystkie te elementy stroju zdobiły bogate, kolorowe hafty oraz aplikacje.
Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova
1. Wykrój kamizelki męskiej:
a - przody i plecy; b - kliny doszywane na ramionach; d – kołnierz, rys. Elżbieta Piskorz-Branekova
2. Kamizelka męska
3. Kamizelka męska, Kazimierz Saysse-Tobiczyk, Dunajec rzeka Tatr i Pienin, Warszawa 1976.
4. Fragment sukmany
Spodnie + Pas
Szyte były z białego i mocno folowanego sukna. Jedno rozcięcie w górnej części umożliwiało ich zakładanie, po prawej stronie miały naszytą kieszeń.
Spodnie starszego typu były krótkie, sięgały zaledwie do kostek, pod wpływem mody z Podhala wydłużyły się i zaczęły przysłaniać częściowo i stopę.
Wzdłuż ich nogawek biegły czerwone i żółte wypustki. Haft był początkowo w kształcie potrójnej pętli, z czasem przybrał formę naturalistycznych motywów kwiatowych. Koncentrował się wokół rozcięcia, kieszeni, bocznych szwów i wzdłuż rozcięć w dolnej części nogawki.
Spodnie podtrzymywał wąski, ale długi pas (5x200cm) okręcano się nim, a jego wolny koniec opadał aż na pośladki. Na ten pas nakładano drugi taki sam jak noszony do stroju podhalańskiego.
Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova
1. Wykrój spodni:
a- nogawka (skroić dwa razy; b - klin wszywany w kroku, rys. Elżbieta Piskorz-Branekova
2. Mężczyźni ze Szczawnicy, Podhale w obrazach, Józef Pieniążek, 1937 r.
3. Spływ Dunajcem, fot. Jerzy Adam Piskorz, 1969 r.
4. Pas typu podhalańskiego
Elżbieta Piskorz-Branekova
Zobacz też:
Artyku�y polecane
- Ścinanie Śmierci
dodano: 2012-02-23 | ( komentarzy: 0 ) - Tłusty czwartek
dodano: 2012-02-15 | ( komentarzy: 0 ) - Ceramika bolimowska
dodano: 2015-07-23 | ( komentarzy: 0 ) - Grupy zapustne
dodano: 2015-02-01 | ( komentarzy: 0 ) - Kujawskie zapusty
dodano: 2014-03-07 | ( komentarzy: 0 )
Najcz�ciej czytane
- Kwiaty z bibuły
dodano: 2013-01-07 | ( komentarzy: 0 ) - Kwiaty z bibuły
dodano: 2011-05-18 | ( komentarzy: 0 ) - Przepis na krochmal
dodano: 2010-01-10 | ( komentarzy: 3 ) - Jak zrobić beczkę
dodano: 2012-09-17 | ( komentarzy: 0 ) - Wieniec dożynkowy
dodano: 2012-07-29 | ( komentarzy: 0 )