2015-07-30 Haft szczawnicki

Haft szczawnicki. Strój, zdobiony tym haftem, noszono w Pieninach, wzdłuż Dunajca. To właśnie jemu, a ściślej urodzie przełomu tej rzeki pomiędzy Sromowcami Niżnymi a Szczawnicą, ten niewielki region zawdzięcza swą sławę i popularność.

Jego centralną miejscowością była Szczawnica, która dyktowała zasady oraz kanony miejscowej mody. Okolice te dosyć wcześnie odkryli kuracjusze i wczasowicze, to właśnie ich obecność powodowała, że szczególnie mężczyźni dokładali wszelkich starań by posiadać jak najpiękniejszy strój tradycyjny.

Jeszcze przed II wojną światową było powszechnie przyjęte, że obowiązkowo używali go przede wszystkim flisacy zajmujący się przewozem turystów przez pieniński przełom, ale także miejscowi dorożkarze, przewodnicy.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft na górnej części kamizelki

2. Haft na kieszonce i narożu kamizelki

3. Haft na sukmanie

4. Haft z tzw. koroną na sukmanie

Motywy haftu

Hafty, w tym regionie miały przede wszystkim układ pasowy. W odzieży starszego typu jego szlaki były wąskie, ale już w początkach XX w. wyraźnie widać tendencję do ich rozbudowy i poszerzania.

Te pasowe wyszycia, wzbogacały na sukmanach i kurtkach aplikacje przystrojone haftem w kształcie 3-5 zębatej korony z czerwonego sukna.

Największym bezwzględnie przeobrażeniom uległ jednak haft na kamizelkach. Szlaki wyszyć na nich są coraz szersze, a w nich samych i obok nich pojawiają się naturalistyczne motywy kwiatowe.

Ponadto kolorystyka haftu staje się bardziej wielobarwna, a dodatkową, uzupełniającą go ozdobą są cekiny.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft na górnej części kamizelki

2. Haft na kieszonce i narożu kamizelki

3. Haft na przedzie kamizelki

4. Haft na kieszonce kamizelki 

Sposób haftowania
Wyszycia na elementach stroju męskiego wykonywano najczęściej kupowanymi, wielokolorowymi nićmi bawełnianymi, ich twórcami byli zwykle zawodowi hafciarze.

Stosowano wiele ściegów, ale przede wszystkim były to: łańcuszek, sznureczek, stebnówka, Janina, zakopiański, kurpiowski, za igłą i przed igłą oraz atłaskowe (atłasek prosty i skośny).

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Ściegi

1. łańcuszek

2. sznureczek

3. stebnówka

4. Janina

5. zakopiański

6. kurpiowski

7. przed igłą

8. za igłą

9. atłasek prosty

10. atłasek skośny

Jakie części stroju ozdabiano

Najbardziej typowym - charakterystycznym i reprezentatywnym dla tego regionu - są wyszycia na elementach stroju męskiego.

Przyozdabiały one spodnie (portki), długie sukmany oraz sięgające do połowy uda kurtki.

Ponad wszystko są znanymi jednak zdobienia na tamtejszych kamizelkach. To właśnie ten element stroju przywdziewano latem bezpośrednio na koszulę i to zarówno do ubioru świątecznego jak i „służbowego” używanego przez górali obsługujących turystów.

Hafty na spodniach naśladowały zdobienia na portkach podhalańskich.

Na sukmanach i kurtkach były rozmieszczone na kołnierzu, krawędzi głównie prawej poły, brzegach rękawów i wokół kieszeni. Na kamizelkach były ono początkowo skromne, z czasem coraz bardziej rozbudowane biegły wzdłuż obu przodów, zdobiły plecy i małe półokrągłe kieszonki.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania:

1. Rysunek haftu z kieszonki kamizelki

2. Rysunek haft z przodu kamizelki

Nauka haftu dla początkujących

Zobacz też:

Encyklopedia haftu

Haft nasnuwany

Haft łowicki ręczny

Haft kujawski

Ginące zawody\hafciarstwo

Sztuka ludowa\haft ludowy