2017-04-30 Strój oleski

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Strój oleski. Stanowi odmianę stroju opolskiego. Noszono go na północno-wschodnich obrzeżach regionu opolskiego, w okolicach Olesna. Od północnego-wschodu graniczył  z ubiorem częstochowskim i wieluńskim.

Używano go na obszarach, gdzie dość długo podstawą utrzymania  było rolnictwo i hodowla zwierząt. Samowystarczalność gospodarcza miała co prawda wpływ jedynie na charakter stroju kobiecego, który zresztą w swej pierwotnej, starszej wersji, przetrwał dłużej niż męski.

Jako, że mężczyźni zarzucili ubiór tradycyjny na tyle wcześnie, że nie zachowały się nawet jego wyczerpujące opisy. Wiadomo, że już w połowie XIX wieku zarówno pan młody jak i drużbowie przywdziewali na ślub surduty, czarne spodnie, białe koszule i cylindry.

Strój kobiecy starszego typu, którego najważniejszym elementem była suknia z wełnianego, pasiastego samodziału przestał być powszechnie noszony na przełomie XIX i XX wieku.

Natomiast nowszy był prawie identyczny jak ten noszony po okresie międzywojennym w całym regionie opolskim i składał się z koszulki, krzyżowanej na piersiach chustki (merynki), sukni, kaftana (jakli),wąskiej zapaski oraz zarzucanych na głowę i ramiona jedwabnych chustek.
      
STRÓJ KOBIECY

Nakrycia głowy
 
Dziewczęta chodziły z odsłoniętą głową. Do ślubu zakładały wianek mirtowy.       

Obowiązkowym nakryciem głowy mężatek były czepki, znano ich wiele typów i odmian w tym regionie. Najzamożniejsze niewiasty nosiły czepki  tiulowe z fałdowaną krezą. Ich powierzchnię zdobiły białe kwiatowe  wyszycia wykonane haftem angielskim i płaskim.

Ponadto przystrajały je kolorowe kwiatki z papieru lub tkaniny, kokardki, fabryczne koronki oraz wstążki, które zwisały wzdłuż pleców aż poniżej linii pasa. 

Od początku XX w. wraz ze zmianą mody zaczęto używać, wiązanych pod brodą chustek, przeważnie były to tzw. merynki z gładkiej tkaniny wełnianej, o brzegach wykończonych wiązaną siatką i długimi jedwabnymi frędzlami.

Często ich naroże zdobił kolorowy  haft płaski o motywach kwiatowych. Taką chustkę noszono też zarzuconą  na ramiona i skrzyżowaną na piersiach.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Kobieta w czepku, fot. ok.1946 r.

Koszula (kabotek)

Szyto ją z cienkiego lnianego samodziału lub bawełnianego płótna fabrycznego. Była krótka sięgała zaledwie do pasa, miała krój przyramkowy, jedyne jej zapięcie stanowiło wiązanie pod szyją. Mogła mieć rękawy krótkie do łokcia lub długie z mankietami. 

Jeszcze pod koniec XIX wieku jej przyramki i mankiety zdobiły jednobarwne, ułożone pasowo wyszycia wykonane haftem płaskim. Dominowały motywy geometryczne lub zgeometryzowane kwiatowe.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Koszula (kabotek)

Suknia (burok) ze stanikiem (opleckiem) + suknia ze stanikiem bez ozdób

Suknia (burok) to najbardziej charakterystyczny i rozpoznawalny element stroju oleskiego. Składała się ona ze spódnicy z wełnianego samodziału o brunatno czerwonym tle w pionowe, wąskie paseczki, najczęściej zielone, czarne, granatowe i fioletowe oraz stanika sukiennego, aksamitnego lub z tkanin żakardowych, najczęściej niebieskiego.

Na spódnicę, mocno marszczoną w pasie przeznaczano ok. 3-4 m samodziału, jej dolną krawędź odszywano niebieską wstęgą. Doszyty do niej stanik był obszyty wokół podcięcia pod szyją szeroką, gładką lub wzorzystą, ułożoną w drobne zakładki wstążką.

Zapinano go na guziki i wykończone ozdobne dziurki, jego przód przyozdabiały szamerunki imitujące pętlicowe zapięcie.

Od początku XX w. wraz ze zmianą mody zaczęto używać sukni o gładkim staniku bez ozdób, najczęściej na jej uszycie przeznaczano jedwab, ryps oraz różnego gatunku tkaniny wełniane. Miała ona krój zbliżony do sukni typu starszego, noszono ją pod kaftan (jaklę).

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Przód sukni (buroka) o samodziałowej spódnicy ze zdobionym stanikiem (opleckiem)

2. Tył sukni (buroka) o samodziałowej spódnicy ze zdobionym stanikiem (opleckiem)

3. Strój oleski, rys. Kazimier Zadora-Przyłęcki i Stanisław Gratkowski-Ibis, pocztówka, 1966 r.

Zapaska

Do sukni (buroka) noszono różne typy zapasek. Te najstarszego typu wykonywano z tych samych samodziałów jak te przeznaczane na suknie. Potem przyszła moda na zapaski z tkanin fabrycznych, najczęściej  modre, brunatne, czarne, często zdobione kolorowym haftem płaskim, używano także wzorzystych zapasek tybetowych.

Wszystkie te zapaski były mniej więcej tej długości co suknia i miały szerokość ok. 140 cm. 

Od początku XX w. wraz ze zmianą mody zapaski stały się znacznie węższe, od uprzednio używanych i krótsze od sukni. Szyto je z różnorodnych tkanin, najczęściej  jedwabiu, rypsu, różnych płócien, często były zdobione kolorowym  haftem. Noszone je do sukni z tkanin fabrycznych z gładkim stanikiem bez ozdób.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Kobieta w koszuli (kabotku), sukni (buroku) i zapasce

Kaftan (jakla) - noszony od początku XX w. wraz ze zmianą mody

Miał luźny krój, sięgał do bioder lub był nieco dłuższy. Szyto go z  jedwabiu, rypsu oraz różnorodnych tkanin wełnianych. Miał on długie dwuczęściowe rękawy przy dłoniach wąskie i proste, wszywane z  marszczoną, mocno odstającą bufką zapinano go na drobne guziczki.

Ozdobą kaftanów były aplikacje, naszycia z taśm, gipiury, guziczki oraz koronka doszywana do ich dolnego brzegu. Noszono je na suknię ze stanikiem bez ozdób szytą z tkanin fabrycznych. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Państwo młodzi, kobieta w kaftanie (jakli), fot. ok. 1940 r.

Chustka (merynka) - noszona od początku XX w. wraz ze zmianą mody

Zakładana przez młode kobiety do kaftana (jakli), po złożeniu po przekątnej  zarzucały ją na ramiona i krzyżowały na piersiach, końce chustki chowano pod zapaskę lub wiązano na plecach. Była ona  taka sama, jak ta noszona  na głowie.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Dziewczęta w chustkach (merynkach) skrzyżowanych na piersiach, Elizabeth Grabowski, Stroje ludowe na Górnym Śląsku, Wrocław 1935.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Strój opolski

Encyklopedia stroju ludowego

Encyklopedia haftu

Stroje ludowe