wiano.eu
YouTubeFacebook

2018-05-04 Strój drobnoszlach.

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Strój drobnoszlachecki.
Drobną szlachtę zwano też między innymi zagrodową, zaściankową, szaraczkową. Zamieszkiwała ona, choć nie wyłącznie zwarte, otoczone przez osadnictwo chłopskie, enklawy na Mazowszu, Podlasiu, ziemi łukowskiej, a po unii lubelskiej (1569) także na Litwie.

 

Należała ona co prawda do stanu szlacheckiego i posiadała  związane z tym przywileje, z których najistotniejszym było pełne, a nie tylko użytkowe prawo do posiadanej ziemi. W odróżnieniu jednak od bogatej szlachty sama tę ziemię uprawiała.

 

Jej uprzywilejowana, w stosunku do chłopów  pozycja społeczna malała wraz ze zmianami gospodarczymi, społecznymi oraz ekonomicznymi. Ostateczny jej cios zadały, wprowadzone przez władze carskie  w latach trzydziestych XIX wieku przepisy wprowadzające obowiązek weryfikacji tytułów szlacheckich.

 

Codzienna odzież drobnej szlachty i chłopów była do siebie bardzo zbliżona, różnice widać były wyraźne w stroju odświętnym.

 

Drobna szlachta nosiła stroje wzorowane na modzie ogólnoeuropejskiej i prawie w całości szyte z tkanin fabrycznych.

 

Ponadto jej ubiory od odzieży chłopskiej różniła kolorystyka. W strojach szlacheckich dominowały barwy spokojne, najchętniej używano tkanin brązowych, granatowych i szarych oraz czarnych.
 
STRÓJ KOBIECY
  

    

Nakrycia głowy

 

Były bardzo różnorodne, zależne zarówno od lokalnej mody, stanu cywilnego jak i zamożności noszących je kobiet. Nie zależnie od stanu cywilnego najbogatsze nosiły kapelusze z białej słomki lub filcowe ozdabiane woalką, wstążkami i sztucznymi kwiatami lub czarne albo kremowe szale z jedwabiu.

 

Te ostatnie zarzucano na głowę, krzyżowano pod brodą, zwykle jeden, a niekiedy i oba ich długie końce zarzucano na plecy.

 

Najpowszechniejszym jednak nakryciem głowy mężatek były dwojakiego rodzaju czepki. Jedne w kształcie czapeczki szyto z cienkiego płótna lub batystu. Zdobiły je białe hafty lub koronki.

 

Okalały one  głowę po nasadę włosów, związywano je pod brodę dwoma długimi troczkami.

 

Drugie tzw. półczepki  miały romboidalną główkę i długie wiązania. Taki czepek okalał  górną część głowy i jej boki, wiązano go pod brodą w węzeł lub kokardę. Na jego wykonanie przeznaczano białe cienkie płótno lub tiul, często zdobił je biały haft. 

 

Najbiedniejsze kobiety od święta, a  inne do stroju codziennego używały chustek płóciennych drukowanych w drobne wzorki, niekiedy wełnianych, wzorzystych, ale nie zależnie od surowca ich kolorystyka  była zawsze stonowana.

 

 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

 

1. Półczepek

 

2. Fragment szala

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Spódnica

 

Od ostatnich dekad XIX w. najpowszechniej używano spódnic dopasowanych, długich prawie do kostek, przeznaczano na nie dobre gatunkowo wełny, najczęściej fabryczne.

 

Szyto je przeważnie z 4 do 7 klinów, ich przód był gładki, boki ułożone w drobne zakładki, tył zawsze silnie marszczony lub ułożony w fałdy. Spódnice te zdobiły najczęściej naszycia z tkaniny w kontrastowym kolorze, często z aksamitu, niekiedy młode kobiety przystrajały je falbankami.

 

Tuż przed I wojną światową i w czasie jej trwania spódnice stały się znacznie krótsze, sięgały już tylko do połowy łydki.

 

 

 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

 

1. Felicja Osińska, ok. Grójca, atelier, 1916 r.

 

2. Strzałkowska, bohaterka z „Nad Niemnem”,  Tygodnik  Ilustrowany, 1937 r.  półrocze I.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kaftanik (z grubszej, ciemnej tkaniny) + Bluzka (z białego płótna lub batystu)

 

Kaftaniki początkowo szyto z tego samego materiału co i spódnicę. Od 1895 roku Paryż propaguje modę na spódnicę z „górą” z innych tkanin. Spódnica jest najczęściej ciemna, natomiast górna część ubioru jasna.

 

Kaftaniki i bluzki w stroju drobnoszlacheckim mogły mieć bardzo różne fasony, zwykle sięgały do bioder, a w stanie były dopasowane  cięciami, zakładkami, niekiedy usztywnione fiszbinami.

 

Ich przód i plecy w części dolnej były proste lub fantazyjnie wykończenie. 

 

Natomiast tył mógł być prosty lub krojony z wielu części (nieraz i ponad ośmiu) ozdabiał go niekiedy dłuższy lub krótszy „ogon”. 

 

Różnie też było usytuowane ich zapięcie, mogło się ono znajdować po środku przodu lub z tyłu, ale często były asymetryczne. Pod szyją kaftany i bluzki miały stojące, zapinane z tyłu lub na boku kołnierzyki - stójki, rękawy długie, wąskie, proste lub poszerzone poniżej łokcia o lekko marszczonej główce, przy dłoni gładkie lub wykończone mankietem.

 

 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

 

1.Kobieta w białej bluzce i ciemnej spódnicy, atelier, ok. Zambrowa, ok. 1905 r.

 

2. Kobieta z ok. Ciechanowca, atelier, okres międzywojenny.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bielizna

 

Szlachcianki używały bielizny o kroju zbliżonym do tej, którą możemy podziwiać w dziewiętnastowiecznych żurnalach.

 

Noszono krótkie i długie koszulki z bawełnianego płótna, zdobione białymi wstawkami z haftem angielskim zwykle maszynowym oraz krótkie staniczki. Ponadto używano, także płóciennych zapinanych z  przodu staniczków oraz długich, sięgających przed kolano majtek.  

 

 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

 

1.Koszula spodnia

 

2. Stanik

 

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

STRÓJ MĘSKI      

 

Nakrycia głowy

 

Początkowo najpowszechniej noszonym nakryciegm głowy była wysoka z lekko opadającym na bok denkiem konfederatka (rogatywka). Szyta była przeważnie z czerwonego, niekiedy ciemnego sukna z otokiem z szarego lub czarnego baranka.

 

Przed pierwszą wojną światową w powszechnym użyciu były kaszkiety i maciejówki wzorowane na tych, które nosili żołnierze Legionów Polskich i do 1921 roku Wojska Polskiego.

 

Ponadto najzamożniejsi używali niekiedy filcowych kapeluszy o różnym kszałcie oraz cylindrów.

 

 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

 

Maciejówka

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Koszula

 

Przeznaczana do stroju odświętnego, już pod koniec XIX wieku była szyta zwykle z fabrycznego płótna bawełnianego.  Miała ona usztywnione, często odpinane kołnierzyk i mankiety, zawsze noszono ją wpuszczoną w spodnie.

 

W czasie największych uroczystości mężczyzna zawiązywał pod kołnierzykiem koszuli jedwabną chusteczkę, krawat lub muszkę. 

 

 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

 

1. Karol Barcikowski, atelier, ok. 1920 r.

 

2. Adam Barcikowski z Różana, atelier Czesław Kulewski w Warszawie, Chłodna 27, ok. 1915 r.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Spodnie

 

Najczęściej noszono spodnie tzw. sztuczkowe z ciemnej tkaniny w drobne szaro-czarne prążki. Miały one niezbyt szerokie, sięgające do kostki nogawki.

 

Po I wojnie światowej w modę weszły spodnie typu bryczesy. 

 

 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

 

Bryczesy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Okrycia wierzchnie

 

Cechą typową ubioru drobnej szlachty była jego różnorodność, nie ma w nim zwykłej dla odzieży chłopskiej regionalnej jednolitości.

 

Używano żakietów z gładkiej, ciemnej tkaniny z wykładanym kołnierzem z klapami i o ściętych i rozchylających się (od linii talii) połach. Żakiety były zapinane na dwa lub trzy guziki.

 

Ponadto używano sukiennych odcinanych w talii surdutów. Sięgały one do kolan, z prostymi połami przodów, wykładanym kołnierzem, jednolitymi rękawami, dwurzędowym zapięciem.

 

A także używano tużurków o kroju podobnym jak surdut, nieco jednak od nich krótszych o wyciętych i zaokrąglonych połach, jednorzędowym zapięciu, stanowiących prototyp marynarek.

 

Już od I wojny światowej noszono powszechnie szyte z tej samej tkaniny garnitury składające się ze spodni, kamizelki i marynarki.

 

 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

 

1. Szlachcic zaściankowy, fot. ze zbiorów Pol. Tow. Krajoznawczego.

 

2. Mężczyzna w palcie, Łozy, ok. 1925 r.   

 

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Na te części ubioru przywdziewano bekiesze z ciemnego sukna, czamary z takiej samej tkaniny z wykładanym kołnierzem, jednolitymi rękawami, ozdobione szamerowaniem przy zapięciu.

 

W dni chłodne natomiast noszono tzw. burki z grubego, brązowego sukna z przypinanym na guziki kapturem i zapięciem imitującym dwurzędowe oraz wcięte w pasie szuby z ciemnej tkaniny wełnianej  dwustronnie zapinane, podbite  futrem.

 

W okresie międzywojennym powszechnym było już używanie różnorakich palt i pelis.

 

Elżbieta Piskorz-Branekova

 

Zobacz też:

Encyklopedia stroju ludowego

Encyklopedia haftu

Stroje ludowe


 

MIEJSCE NA REKLAMďż˝

Artyku�y polecane

Najcz�ciej czytane

do góry

Copyright © 2009 Wiano.eu | Wszelkie prawa zastrzeďż˝one
Tworzenie stron Webton.pl

Firma Skrobisz | ul. Osiedlowa 4 | Zielonki-Wieďż˝ 05-082 | woj. mazowieckie | tel.: 691711233 | e-mail: sklep@wiano.eu | NIP: 5221319263