2019-03-17 Strój włodawski

Z cyklu ENCYKLOPEDIA SROJU LUDOWEGO. Podlasie. Strój tzw. włodawski był noszony na Podlasiu, w krainie położonej pomiędzy Prusami, Litwą, Rusią, Mazowszem i Ziemią Lubelską.

Na tym terenie etnografowie wydzielają dwie podgrupy kostiumologiczne włodawską i nadbużańską. Łączy je taki sam strój męski, dzielą zdecydowane różnice w ubiorze kobiecym.

W tym tekście zostanie opisany jedynie kobiecy strój włodawski.

Zasięg występowania stroju włodawskiego wyznacza linia biegnąca w pobliżu miejscowości Różanki, Holeszowa, Horodyszcza, Przewłoki, Dębowej, Kłody, Ostrowa, Puchaczowa, Cycowa i Sawina.

STRÓJ KOBIECY

Nakrycia głowy

Panny chodziły najczęściej z odsłoniętą głową. W przypadku niepogody nosiły chustki białe płócienne lub wełniane kolorowe i wzorzyste.

Od święta obwiązywały głowę, złożonym najczęściej trzykrotnie i związywanym na karku płóciennym ręcznikiem tzw. zawijką, którego brzegi zdobiły tzw. perebory. Tak nazwano ornament tkacki o wzorach roślinno-geometrycznych wykonany techniką wybierania.

Do jego wykonania używano nici bawełnianych najczęściej w kolorach ciemnogranatowym, czerwonym, brązowym i czarnym.

Nakrycie głowy mężatek było bardziej skomplikowane. Najpierw kobieta nakładała, a właściwie nawlekała na włosy drewnianą obręcz tzw. kimbałkę (włosy znajdowały się w jej środku), potem ją nimi owiązywała.

Dopiero na tak owiniętą kimbałkę nakładała siatkowy czepiec, a na nich wiązała tak samo jak panna ręcznik, który tak jak i u dziewczyny okalał głowę i był związywany na karku.

Niekiedy kobiety używały dodatkowo jeszcze ręcznika pozbawionego ozdób, jego środkowa część okalała brodę, a końce związywały poniżej czubka głowy, a powyżej ręcznika wiązanego na karku.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Mężatka w dwóch ręcznikach tzw. zawijkach, jeden wywiązany wokół głowy, drugi pod brodą, „Tygodnik Ilustrowany”, 1864 r.

2. Ręcznik tzw. zawijka z tzw. pereborami

3. Mężatka w dwóch ręcznikach tzw. zawijkach, jeden wywiązany wokół głowy, drugi pod brodą, Janusz Świeży, Strój podlaski (nadbużański), Atlas Polskich Strojów Ludowych, Wrocław 1958.

4. Ręcznik tzw. zawijka wywiązana na głowie mężatki (po stronie lewej); Ręcznik tzw. zawijka wywiązana na głowie panny (po stronie prawej), Oskar Kolberg, Chełmskie, Kraków 1890.

Koszula

Miała krój przyramkowy, szyto ją z lnianych samodziałów. Przy koszuli świątecznej rękaw był wykończony rodzajem falbanki, a pod szyją miała ona najczęściej wykładany kołnierzyk.

Płaty tkaniny tzw. przyramki wszywane pomiędzy przody i plecy koszuli, a także kołnierzyk, rękawy (na wykańczającej je falbance i powyżej), niekiedy także przody zdobił ornament tkacki tzw. perebory.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Koszula kobieca

Gorset

Nie był powszechnie noszonym elementem stroju, zaczęto go używać sporadycznie w latach 20.XX w. Miał on prosty krój, wzdłuż dolnej krawędzi niewielkie, lekko zachodzące na siebie klapki tzw. kaletki.

Szyto go najczęściej z satyny lub aksamitu, zdobiono naszywając wzdłuż obu przodów rzędy różnorodnej pasmanterii.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Przód gorsetu

Spódnice

Spódnica letnia tzw. fartuch była szyta z czterech płatów lnianej tkaniny ozdobionych w części dolnej szlakiem ornamentu tkackiego tzw. pereborów. Przeznaczany na spódnicę samodział był marszczony w pasie lub drobno plisowany na całej długości spódnicy.

W części górnej tkanina była wszywana w pasek-oszewkę, a marszczenia lub plisy rozmieszczano na tyle i bokach spódnicy, natomiast jej przód był gładki.

Spódnica zimowa tzw. burka miała taki sam krój, ale przeznaczano na nią wełniane, zawsze plisowane samodziały najczęściej w kolorze bordowym, zielonym, czerwonym, pomarańczowym, szarym lub fioletowym. Dół burki także zdobiły szlaki ornamentu tkackiego tzw. pereborów.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Spódnica płócienna tzw. fartuchy

2. Spódnica wełniana tzw. burka