2022-04-01 Bielsk P. i Hajnówka

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Podlasie. Strój z okolic Bielska Podlakiego i Hajnówki. Opisana odzież noszona była w powiecie bielskim i hajnowskim, czyli we wschodniej części Podlasia zamieszkałej w dużej części przez ludność białoruską.

Oba  powiaty leżą w południowej części województwa podlaskiego na Równinie Podlaskiej, którą od północy okala Narew w swym górnym biegu, zaś jej wschodnią część zajmuje Puszcza Białowieska.

Ubiór tradycyjny noszono tu powszechnie jeszcze w połowie okresu międzywojennego, z czasem jego poszczególne elementy zaczęła zastępować odzież wyrobu fabrycznego. W okresie okupacji i tuż po II wojnie światowej ze względu na trudność z zakupem tkanin fabrycznych dalej tkano lniane i wełniane samodziały, przeznaczano je głównie na odzież codzienną.

Pewne  elementy stroju tradycyjnego, szczególnie koszule, zapaski i kożuchy starsi ludzie donaszali jeszcze w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku.

STRÓJ KOBIECY

Nakrycia głowy
        
Panny tak jak i w innych regionach chodziły z odsłoniętą głową,  jedynie w dni chłodne zakładały chustki takie same jak te używane przez kobiety zamężne.

Latem były one najczęściej płócienne niekiedy w drobne drukowane wzory, związywano je na karku. W dni chłodniejsze noszono chustki wełniane w ostrych kolorach, z wyraźnym kontrastowym wzorem kwiatowym, ich boki były gładko wykończone lub posiadały plecione  frędzle, noszono je wiązane pod brodą.

Ponadto zimą, w czasie mrozów kobiety zakładały duże chusty (około 150x150 cm) grube, kraciaste w ciemnych stonowanych barwach. Przed założeniem składano je po przekątnej i tak przygotowaną chustę zakładano na głowę, krzyżowano  pod brodą, a jej końce wiązano na plecach. 

 
Nakryciem głowy mężatek był czepek, noszono go powszechnie do I wojny światowej, potem jego miejsce zajęły chustki. Szyty był z czerwonego, fabrycznego płótna bawełnianego gładkiego lub w bardzo drobne zwykle czarne wzory. Otok czepka ściśle okalał czoło i skronie, natomiast główka w kształcie czapeczki, ściągana z tyłu sznureczkiem lub tasiemką  lekko odstawała od głowy, tworząc nad czołem dwa niewielkie rogi.

Czepek w części przy twarzy zdobiły odszycia z wąskiej białej koroneczki i rzędy kolorowej pasmanterii.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Czepek

2. Czepek

3. Chusta

4. Chusta na ramiona

5. Kobieta w grubej kraciastej chuście

Koszula (soroczka)

Miała krój przyramkowy, szyto ją z tkanin lnianych z tym, że część dolną wykonywano z płótna grubego w gorszym gatunku natomiast górną widoczną z samodziału cienkiego starannie bielonego. Miała ona na piersiach głębokie rozcięcie, wzmocnione pasami płótna, przy szyi kołnierzyk-stójkę, rękawy przymarszczone i wszyte w mankiet.

Koszulę  na piersiach, stójce przy szyi i mankietach zdobiły pasy czerwono-czarnego haftu krzyżykowego lub liczonego, dominowały w nim zgeometryzowane motywy roślinne. Zapinano ją  na drobne szklane guziczki.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. i 2.  Koszula kobieca

Spódnica (spódnicia)
 
Najczęściej szyta była z tkanin samodziałowych kraciastych, pasiastych lub gładkich. Samodziały pasiaste i kraciaste miały najczęściej tło w kolorze czerwonym, natomiast  gładkie szyto z tkanin mających osnowę i wątek w  dwóch  kontrastowych  kolorach (osnowa była zwykle czarna). Dzięki temu tkanina lekko się mieniła.

Część  górna spódnicy była  ułożona w drobne, ale gęste zakładki i wszyta w wąską oszewkę, dolna podszyta pasem gładkiego samodziału w kontrastowym kolorze, jego wąski pasek był widoczny po jej prawej stronie.

Spódnice starszego typu  były szersze, szyto je z czterech szerokości tkaniny, natomiast na te używane po I wojnie światowej przeznaczano już tylko trzy szerokości samodziału i taka spódnica miała w obwodzie około 210 cm.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Spódnica

Zapaska (pudpołnik)
 
Używano dwóch typów zapasek, te starszego typu szyto z kraciastych tkanin samodziałowych. Przeznaczano na nie pas samodziału o szerokości około 70x98  cm, jego dłuższy bok po ułożeniu w drobne zakładki wszywano w pasek- oszewkę.

Później noszone zapaski były nieco węższe (około 80 cm) szyto je z gładkich, cienkich  tkanin wełnianych produkcji fabrycznej lub z białego płótna bawełnianego.

Zapaski wełniane, w części dolnej zdobiły ozdobne naszycia, składające się z kolorowej pasmanterii, wstążeczek lub białej bawełnianej koronki.  Natomiast zapaski płócienne krojono  z jednego kawałka płótna, ale zszywano je tak, że sprawiały wrażenie krojonych z  trzech klinów.

Dzięki, pionowym zaszewkom miały kształt trapezu, wszywano je w pasek z tej samej tkaniny. Dolny brzeg zapaski mógł być gładki, wykończony koronką fabryczną lub szydełkową bądź szlakiem czerwono-czarnego haftu krzyżykowego. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Zapaska

Kożuch

Kożuch mógł mieć różną długość. Używano zarówno kożuchów sięgających powyżej linii bioder jak i nad kolana bądź sięgających aż do kostek.

Wszystkie szyto z wyprawionych na ciemnobrązowo skór baranich, miały duży wykładany kołnierz z  futra o czarnym runie. Ich przody, dolną krawędź, brzegi rękawów zdobiły odszycia z takiego samego futra. Zwykle wzdłuż obu przodów, kieszeni i niekiedy na rękawach zdobiły je rzędy haftu wykonanego ściegiem Janina w kolorach najczęściej żółtym, zielonym i brązowym.

       
STRÓJ MĘSKI

Nakrycia głowy
       
Najpowszechniej używanym nakryciem głowy były  maciejówki (szapki) czyli  okrągłe czapki wykonane z jasnoszarej tkaniny  z daszkiem w tym samym kolorze albo szyte  z sukna granatowego bądź czarnego z daszkiem czarnym.

Natomiast w okresie zimowym powszechnie noszono czapki futrzane runem na wierzch. Miały one zwykle kształt półkolisty lub stożkowaty, szyto je z ciemnych skór baranich (czarnych lub brązowych). Podszywano  cieńszym futrem lub tkaniną, niekiedy ocieplano dodatkowo wełną lub watą.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Maciejówka

2. Czapka futrzana

Koszula (soroczka)

Szyta była z lnianego samodziału, miała  krój przyramkowy. Posiadała niesymetryczne rozcięcie na piersiach, na jej prawą połę naszywano prostokątny  kawałek tkaniny tworzący rodzaj gorsu. Przy szyi wykończona była kołnierzykiem- stójką, jej rękawy po przymarszczeniu wszywano w mankiet.

Gors koszuli, stójkę i mankiety zdobił czerwono-czarny haft w liczonym dominowały motywy geometryczne natomiast w krzyżykowym   zgeometryzowane roślinne.

Do I wojny światowej koszule przepasywano krajką i  noszono wypuszczone na spodnie.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1 i 2 Koszula męska

Krajka

Wykonywana była z przędzy wełnianej w różnych kolorach na specjalnym warsztaciku, wzdłuż węższych boków wykończona  frędzlami. Zwykle zdobiły ją geometryczne motywy, często romboidalne w kolorze kontrastowym do tła.

Mężczyzna opasywał się nią w pasie, a potem wiązał  w węzeł,  końce krajki opadały luźno wzdłuż koszuli. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Krajka

Spodnie (nohawici) 

Te najstarszego typu szyto z  białych lub barwionych na ciemno samodziałów lnianych. Miały  długie, proste dosyć szerokie nogawki, nieskomplikowany krój (każda nogawka z jednego płata tkaniny, w kroku poszerzający je klin).

Do I wojny światowej noszono je także do stroju odświętnego. Z czasem ich miejsce zajęły szyte  z tkanin fabrycznych i wełnianych samodziałów. Były to  spodnie o kroju miejskim lub  bryczesy  w części górnej (do kolan) szerokie  wręcz bufiaste, od kolana w dół  ściśle opasujące łydkę (wąska część nogawki jest zawsze rozcięta i sznurowana).

Okrycia wierzchnie (kaftan tzw. letnik + tzw. burka + kożuch)

Kaftan o kroju miejskiej marynarki z gładkiego, ciemnego materiału fabrycznego, samodziału lub sukna noszono do spodni o kroju miejskim i bryczesów.

Burka noszona była zimą szyto ją z grubego, brązowego sukna. Miała przypinany na guziki kaptur o owalnym kształcie, podszyty od spodu grubą śliską podszewką. Burka posiadała zapięcie imitujące dwurzędowe, ale zapinano ją tylko na jeden rząd dużych, okrągłych guzików. Na jej plecach w talii  mocowano dużą dwuczęściową klapkę złączoną guzikami. Wszystkie  brzegi i krawędzie burki dla wzmocnienia i ozdoby przeszyte były ciemną nitką.

Kożuch był taki sam  jak ten używany przez kobiety.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Encyklopedia stroju ludowego

Encyklopedia haftu

Stroje ludowe