2010-04-08 Skrzynia wianna

Stawiało się je naprzeciw drzwi wejściowych, tak żeby od razu rzucały się w oczy. Duże, malowane skrzynie wianne, sarkofagowe były powodem do dumy. Podczas zaślubin stanowiły centrum magicznych rytuałów. Przechowywało się w nich to co najcenniejsze i najważniejsze: bieliznę pościelową, ręczniki, obrusy, odświętny strój, gromnicę, różaniec, pamiątki rodzinne, pieniądze i kosztowności.

Dziewczęta składały też do niej swoje wiano (posag), którego wielkość i bogactwo były przedmiotem zainteresowania nie tylko rodziny przyszłego męża, ale i całej społeczności wiejskiej. Zamożne panny miewały zwykle posag mieszczący się w dwóch skrzyniach.

Skrzynia wianna, (wianowa, wyprawna, posagowa), stanowiła tradycyjne wyposażenie panny młodej wnoszone przez nią do nowego gospodarstwa.

W Małopolsce, zamieszkiwanej przez Krakowiaków, szczególną popularnością cieszyły się skrzynie o bogatej, barwnej, kwiatowej dekoracji, których produkcja rozwinęła się w II połowie XIX wieku m.in. w Skawinie i kontynuowana była tam do lat dwudziestych XX wieku.

Fot. M. Wąsik – Skrzynie wianne, pow. Kraków, wykonane przed 1914 r.

Na Lubelszczyźnie było kilka ośrodków skrzyniarskich: pow. zamojski – Frampol, Tarnogród, Szczebrzeszyn, Krasnobród; pow. chełmski – Pawłów, pow. lubelski – Firlej, pow. łukowski – Wojcieszków. Wyrabiane tam skrzynie były bogato zdobione malowanymi ornamentami o motywach roślinnych wkomponowanych w żółte tło; ornament był przeważnie czerwony lub brązowy.

Fot. Marcin Wąsik – Skrzynia wianna , Szczebrzeszyn, pow. Zamojski, wyk. Spul Gacel, I połowa XX w. 

W ośrodku krasobrodzkim robiono także skrzynie o białych polach z wzorem drzewka o spiralnie zakręconych gałązkach.

Natomiast na terenie pow. bialskopodlaskiego występowały dwa rodzaje skrzyń: typ północnolubelski z malowidłami w 2 polach zdobniczych oraz tzw. kujawski z 3 polami w kształcie arkad, które nabywano od wędrownych stolarzy z Kujaw. Ponoć te z Kujaw były najpiękniejsze.

Na Kurpiach skrzynia była malowana przeważnie na kolor brązowo-czerwony, o wielobarwnych motywach roślinnych.

Fot. Marcin Wąsik - Skrzynia kaszowska

Skrzynia – mebel. Skrzynia – skarbiec. Skrzynia – łono. Skrzynia jest symbolem tajemnicy, płodności i bogactwa. Dzieliła los swojej właścicielki. Nowa, piękna – wystawiana na pokaz. Stara, zniszczona – wyrzucana do sieni.

Dziś skrzynia jest reliktem dawnej epoki – niepraktyczna, nieużywana, ale wciąż piękna. Prowokująca do pytań i mnożenia skojarzeń.  Co dziś schować do skrzyni?

Muzeum Etnograficzne w Krakowie zaprasza do studium obiektu, podzielenia się swoimi odczuciami i przemyśleniami. W ciszy i kontemplacji pojedynczych obiektów, rodzą się myśli godne zapisania i opublikowania. Wszystkie myśli i odczucia, będzie można przekazać drogą mailową: sekretariat@ etnomuzeum.eu lub pozostawić swój zapis u portiera.

Wystawa "Studium Obiektu. Skrzynie" zorganizowana w Ratuszu pl. Wolnica 1 potrwa do końca października br. 

http://wiano.eu/skrzynie-wianne