2010-10-24 Filcowanie wełny

Filcowanie – to jedna z najstarszych metod tworzenia wełnianych tkanin. Najdawniejsze znaleziska wyrobów z filcu pochodzą z około 500 lat przed naszą erą - przypomina historię filcu Natalia Wenclik-Olszewska - etnolożka i instruktorka, która 2 i 3 listopada poprowadzi warsztaty filcowania w Białostockim Muzeum Wsi w Jurowcach.

Wyroby te odkryto w Pazyryku na Syberii na scytyjskich cmentarzyskach. Na ich podstawie domniemywać można, że to właśnie filc był pierwszym tworzywem wełnianym w historii ludzkości.

Idea filcowania wełny mogła wziąć swój początek z obserwacji przyrody. Na początku wiosny dzikie owce gubiły sierść, która w sposób naturalny zbijała się w filc.

Do dziś w sposób tradycyjny wyrabia się filc w Azji Środkowej. Proces ten rozpoczyna się od zgonienia owiec do rzeki, gdzie kąpie się je i strzyże. Następnie pozyskaną wełnę poddaje się obróbce, w efekcie której włókna rozluźniają się, dzięki czemu można je rozłożyć równomiernie nadając im kształt przyszłej tkaniny.

Ułożone warstwami włókna polewa się gorącą wodą i zwija w wałki. Następnie przez wiele godzin na przemian rozwija się i zwija na powrót. Pod wpływem ciepła łuski pojedynczych włosów otwierają się, a naprzemienne skręcanie i rozkręcanie sprawia, że otwarte łuski zaczepiają się o siebie splątując włókna na stałe.

W efekcie tego procesu powstaje niezwykle gęsta tkanina, z której wyrabia się nie tylko odzież, ale także namioty i dywany.

Współcześnie filc pojawił się masowo w formie fabrycznie przygotowanych płatów, z których produkowano między innymi wkłady do kaloszy, czy filcowe kapcie.

Obecnie nastąpił powrót do filcu wyrabianego tradycyjnymi technikami, jednak używanego do zupełnie innych celów. Stał się on tworzywem, z którego powstają szale, ozdobne ubrania, torby, a także biżuteria. Używa się do tego naturalnej owczej wełny jednak poddaje się ją farbowaniu uzyskując pełną gamę kolorów.

Inną współcześnie używaną techniką jest filcowanie na sucho, polegające na „plątaniu” wełnianych włosków za pomocą specjalnych igieł. Jest to technika wykorzystywana do tworzenia niewielkich, ale precyzyjnych przedmiotów.

Kiedyś filcowe wyroby, np. nakrycia głowy, buty, skarpety, okrycia i koce były dość powszechnie użytkowane przez ludność na wsi i w miastach. Współcześnie mają nie tylko charakter użytkowy, ale również czysto dekoracyjny. Wykonuje się z nich różnego rodzaju biżuterię, dodatki do ubrań, poszewki na poduszki, etui.

Fot. Archiwum BMW i własne

1,2,3 - wyroby Natalii Wenclik-Olszewskiej

3,4 - wyroby Iwony Burzy (http://wiano.eu/view/460)

Ręczne filcowanie wełny jest – zdaniem instruktorów rzemiosła artystycznego świetnym sposobem na organizację zajęć rodzinnych, przyjęć urodzinowych dla dzieci, imprez integracyjnych (np. wykonanie wspólnego dywanu), wieczorów panieńskich (np. wykonanie filcowego bukietu ślubnego, oryginalne emblematy i pamiątki).

Do filcowania rękodzielniczego najczęściej używana jest wełna czesankowa (czesanka wełniana) zgręplowana w taśmy (włókna ułożone w jednym kierunku) lub bele (włókna ułożone warstwami, w różnych kierunkach).