2010-11-21 Święta na Słowacji

Na Słowacji w kulturze ludowej przygotowania do świąt Bożego Narodzenia rozpoczynają się już w adwencie. Obchody świąt w okresie poprzedzającym Boże Narodzenie (św. Barbara – 4 grudnia, św. Mikołaj – 6 grudnia, św. Łucja – 13 grudnia) zajmowały specjalne miejsce w cyklu corocznych zwyczajów. 

Z dniem św. Łucji, w tradycyjnej kulturze, wiążą się rytuały ochronne i wróżby (za pośrednictwem magicznego „łucjowego” krzesełka rozpoznawał jego właściciel miejscowe czarownice).

Na początku adwentu uczniowie odwiedzali domostwa składając ich mieszkańcom życzenia i zbierając przy tym zboże na mąkę, z której piekli potem - najczęściej u miejscowego nauczyciela lub proboszcza - bożonarodzeniowe opłatki. W ostatnim tygodniu przez świętami roznosili je po domach.

24 grudnia przebiegał pod znakiem przygotowań do wieczerzy wigilijnej, która rozpoczynała się modlitwą. Jej częścią, oprócz rytualizowanej konsumpcji charakterystycznych dań, były czynności, które miały zapewnić rodzinie zdrowie i pomyślność.

Specjalną uwagę poświęcano przygotowaniu stołu (który był symbolem dostatku) oraz doborowi potraw. Oprócz tradycyjnych wigilijnych dań pojawiały się na stole wszelkiego rodzaju płody rolne - efekty pracy domowników.

W Wigilię od rana kobiety przygotowują potrawy wigilijne, mężczyźni i dzieci ubierają choinkę. W nawiązaniu do tradycji ludowej podczas wieczerzy wigilijnej spożywa się potrawy mączne, z roślin strączkowych, owoców, kapusty. Często podawany jest mak i czosnek.

Na stole wigilijnym gości ryba, zupa z kwaśnej kapusty oraz opłatek - smarowany miodem (symbolizeuje dobroć i miłość) i posypany siekanym czosnkiem (zdrowie). Znajdziemy tu również wypieki w postaci strucli z makiem i orzechami, „pupance - bobaľky“ - drożdżowe kuleczki zalane ciepłym mlekiem i posypane makiem oraz „štedrák“ – przekładaniec z ciasta drożdżowego i różnych słodkich mas.

Na stole nie może zabraknąć jabłek, suszonych śliwek i orzechów.

Przy stole wigilijnym ustawiona jest choinka w pięknej szacie z różnobarwnych łańcuchów, lukrowanych pierniczków, posrebrzanych orzechów, albo z figurkami ze słomy i piernikami.

Symbolem Bożego Narodzenia są szopki oraz choinki. Bożonarodzeniowe drzewko, to współczesna forma prastarego ogólnoludzkiego symbolu życia i dobrobytu – zieleni. Zwyczaj przynoszenia do domu i ozdabiania drzewka iglastego, przeniknął z austriackich oraz niemieckich miast już pod koniec XVIII, ale przede wszystkim w pierwszej połowie XIX wieku. Nawiązywał do znanego już zwyczaju ozdabiania domostw zielonymi gałązkami.

Szopki jako symbol Bożego Narodzenia przedstawiają biblijną historię narodzin Jezusa. W środowisku ludowym występowały samodzielnie, albo jako scenografia do jasełek. Ich korzenie pochodzą z Włoch, a na terytorium dzisiejszej Słowacji przeniknęły w XVI wieku za pośrednictwem franciszkanów i jezuitów. Do ich uludowienia przyczyniły się przede wszystkim reformy Józefa II (1780). Jasełka należą do najbardziej ukształtowanych widowisk ludowego teatru.

Przemiany świąt Bożego Narodzenia na tle historii, są częścią obecnych przemian w kulturze, wypływających ze zmian społeczno-ekonomicznej struktury, świadomości społecznej, ale również systemu wartości oraz warunków życia konkretnych grup społecznych. Dla Słowaków Boże Narodzenie jest żywą częścią dziedzictwa kulturowego i należy do jego pamięci historycznej. Jest nicią porozumienia międzyludzkiego.

Ján Bošnovič www.krajoznawcy.info.pl