2010-12-09 Chata mazurska

Budownictwo mazurskie drewniane jest świetnie zachowane. Mamy wiele wsi o bardzo harmonijnej zabudowie. Dotyczy to szczególnie biednych regionów, omijanych przez turystów, gdzie ludzie nie szpecą krajobrazu, bo nie mają na to funduszy. Warto zobaczyć wsie: Hejdyk, Klon, Anuszewo i inne w okolicach Puszczy Piskiej.

Fot. P. Olszak

Domy we wsi Anuszewo

Wczasowicze kupują często stare zagrody i je pieczołowicie remontują, bądź też przenoszą stare chaty na działki letniskowe. Niestety niezwykle rzadkie są całkowicie nowe domy, które byłyby kontynuacją lokalnej tradycji.

Fot. P. Olszak

1. Wieś Faryny. 2. Wieś Klon

Fot. P. Olszak

1. i 2 Domy we wsi Klon

Chałupa mazurska, pod względem konstrukcji, ale i wyglądu ma wiele wspólnego z chałupami sąsiednich Kurpi. Ściany budynków stawiano w układzie wieńcowym, czyli bal na bal, ze starannie obrobionych kloców, nigdy zaokrąglonych, zawsze prostokątnych.

Fot. P. Olszak

Domy w Pogobiu Wielkim gm. Pisz

Belki były tak starannie obrobione i połączone, że dzisiaj mimo iż od wybudowania najnowszych chat mazurskich minęło niemal 60 lat, szpary między belkami widać tylko z bliska. Regułą było malowanie ścian smołą drzewną a obecnie różnymi impregnatami, lub nawet przepalonym olejem silnikowym, co nadaje ścianom ciemny, wręcz czarny kolor.

W ścianach umieszczano okna i drzwi, zazwyczaj jaśniejsze od ścian, często białe, zielone, błękitne.

Okna były dużo mniej zdobne niż na Kurpiach. Często były wyposażone w okiennice, czasem otaczały je ozdobnie wycięte deski. Drzwi robiono z deseczek układanych w jodełkę, romby itp.

Dachy domów mazurskich, obowiązkowo dwuspadowe, kryte są zazwyczaj dachówką holenderką, gdyż w pod koniec XIX w. rząd pruski , ze względów pożarowych zakazał krycia strzechą. Strzechy są więc tutaj bardzo rzadkie. Szczyty chałup często były ozdabiane deskami, układanymi w desenie, czasem były zwieńczone ozdobnie ciosanymi sterczynami.

Szczyty chałup mazurskich bywały wysunięte przed ścianę parteru na kilkadziesiąt centymetrów, i oparte na kilku ozdobnie ciosanych słupkach. Powstał w ten sposób tak zwany dom z podcieniem szczytowym jedno z piękniejszych rozwiązań w budownictwie drewnianym. Niestety szacuje się że do dziś pozostaje ich tylko kilka, może kilkanaście.

Inwencja twórcza Mazurów znajdował ujście w gankach, których różnorodność jest taka, jakiej nie ma nigdzie indziej. Należy tutaj wspomnieć o wiosce Hejdyk znajdujące się w gminie Pisz, gdzie mamy kilkadziesiąt ganków, a każdy inny. Ganki były dostawiane do ściany dłuższej, gdyż w niej znajdowało się zawsze wejście. Jeżeli budynek stał wzdłuż drogi, to ganek stawiano oczywiście po stronie reprezentacyjnej czyli od ulicy.

Chałupy Mazurskie są zazwyczaj ustawione równolegle do drogi. Między drogą a domem znajdują się ogródki kwiatowe. Za budynkiem mieszkalnym mamy podwórko wokół którego na prawo i lewo stawiano chlewy, obory i stajnie, w głębi zaś, naprzeciwko domu, stodołę.

Il. P. Olszak

Zagroda mazurska ze szczytem ustawionym do drogi

W ogródkach przed domami, często rosną malwy, krzewy bzów czyli lilaków, czasem czarne bzy, jaśmin. Gospodarstwom towarzyszą wysokie drzewa przede wszystkim lipy, klony, brzozy, które zdobią siedliska, dają cień, ale przede wszystkim chronią zabudowania przed piorunami.

arch. Piotr Olszak – www.polskadrewniana.pl