2010-12-28 Ludowe narciarstwo

Muzeum Podkarpackie w Krośnie przygotowało wystawę czasową "Tradycja narciarska" ze zbiorów Erwina Gorczycy, Bartosza Górskiego i Stanisława Włodyki. Ekspozycja będzie prezentowana od 20 stycznia do 30 kwietnia 2011 r. Zobaczymy tam zbiór m.in. ok. 20 par nart drewnianych z przełomu XIX i XX w.

Fot. Archiwum muzeum

Najcenniejsze i najstarsze narty wykonane zostały z końcem XIX w. w szwajcarskiej firmie "Melchior Jakober". Pozostałe pochodzą od różnorodnych europejskich producentów, wśród których prym wiodą polskie firmy "Bujak" i "Zubek" z okresu międzywojennego.

Kolebką narciarstwa jest Skandynawia. W szwedzkiej prowincji Angermanland odnaleziono, pochodzące sprzed 3500 tys. lat, pierwsze narty. Miały 111 cm długości i 10 cm szerokości. Nie były to narty służące do zjazdów, lecz zabezpieczały przed zapadaniem się w śnieg.

W Polsce w okresie staropolskim obok nart ślizgowych używano również nart błotnych i karpli czyli deszczułek o długości ok. 40 cm. Były one szeroko stosowane na Polesiu, Białorusi i Wileńszczyźnie. Stare ludowe narciarstwo zanikło  na terenie dawnej Rzeczypospolitej w XVIII w. Dopiero z końcem  XIX w. rodzący się ruch sportowo-turystyczny doprowadził do odrodzenia się na nowo dawnych tradycji.

W grudniu 1888 r. 31-letni dyrektor Szkoły Kreślarskiej w Krakowie Stanisław Barabasz, przebywając na polowaniu w Cieklinie koło Nowego Żmigrodu, wykorzystał parę specjalnie wykonanych nart. Umożliwiły mu one poruszanie się po zasypanej śniegiem okolicy. Pierwowzorem ich mogły być tzw. "łyże" syberyjskie lub narty konstrukcji norweskiej, reklamowane w prasie. Było to pierwsze udokumentowane użycie nart na ziemiach polskich.

Wielkie zasługi w propagowaniu narciarstwa miało  Karpackie Towarzystwo Narciarskie, powstałe w 1907 r. we Lwowie.  Wniosło ono szczególny wkład w zagospodarowywanie turystyczne Karpat Wschodnich i Bieszczadów, gdzie ważną rolę jako ośrodek narciarski spełniało Sławsko.

W marcu  1909 r. członkowie KTN - Roman Kordys i Tadeusz Smoluchowski, weszli na nartach z Sianek na Halicz i Kińczyk Bukowski.

W okresie międzywojennym turystykę narciarską propagowały także: Przemyskie Towarzystwo Narciarzy, Towarzystwo Narciarskie 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w Sanoku oraz Sekcja Narciarska Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Iwoniczu Zdroju, która powstała w 1924 r. jako Iwonicki Klub Narciarski. Współzałożycielem Klubu był Józef Aleksiewicz.

Karpackie Towarzystwo Narciarskie zorganizowało stacje narciarsko-turystyczne w Barwinku, Czeremsze, Jasielu, Dukli, Komańczy, Cisnej, Ustrzykach Górnych, Wołosatem i Siankach. Opracowano i wydano liczne przewodniki narciarskie. Zajęto się także szkoleniem kadry. Pierwszym instruktorem Polskiego Związku Narciarskiego na Podkarpaciu był Adam Trzyna z Krosna, który otrzymał uprawnienia w 1932 r.

Uzupełnieniem wystawy jest pokaz materiałów ikonograficznych w postaci kart pocztowych i zdjęć dotyczących narciarstwa w Karpatach Wschodnich, Tatrach i Alpach.

Interesująca jest także prezentacja przewodników narciarskich i odznak, wydawanych przez Polski Związek Narciarski i inne organizacje oraz stowarzyszenia narciarskie. Malarstwo reprezentują akwarele i obrazy olejne znanych artystów: Mariana Jankowskiego i Bronisława Olszewskiego.

Otwarciu wystawy towarzyszyć będzie "Spotkanie narciarskie", na którym poruszone zostaną tematy związane z historią narciarstwa.  Przedstawi je Jerzy Kapłon (COTG PTTK w Krakowie, Karpackie Towarzystwo Narciarskie - zarys dziejów), Wiesław Czechowicz (Muzeum Narciarstwa w Cieklinie – Stanisław Barabasz – ojciec polskiego narciarstwa) oraz  Robert Kubit  (Muzeum Podkarpackie w Krośnie - Tradycja narciarska).

Zagadnienia  techniki jazdy omówią i prezentacji sprzętu narciarskiego dokonają Bartosz Górski i Erwin Gorczyca  (GOPR - Grupa Bieszczadzka, Narty jako narzędzie pracy).

Interesującą częścią spotkania będzie premierowy pokaz diaporamy autorstwa Waldemara Czado (GOPR - Grupa Bieszczadzka - Śladami Zaruskiego w Tatrach). Tematem diaporamy jest powtórzenie przejścia narciarskiego Mariusza Zaruskiego i Józefa Borkowskiego w Tatrach  z 1907 r. Obejrzymy także diaporamę  Przejście skialpinistyczne Ortler - Tyrol w Alpach, w którym uczestniczyli ratownicy Grupy Bieszczadzkiej GOPR.

Na zakończenie organizatorzy przygotowali pokaz polskiego filmu fabularnego "Biały ślad" z 1932 r. Jest to debiutanckie dzieło Adama Krzeptowskiego, górala, brata znanego narciarza Andrzeja. Scenariusz napisany został przez artystę malarza Rafała Malczewskiego.

"Biały ślad" reprezentował Polskę na I Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji w 1932 r.  Otrzymał wyróżnienie za znakomite zdjęcia plenerów górskich, "przepojone słońcem i zdrowiem".

Robert Kubit