2011-02-25 Konopielka

Kolędowanie kojarzy nam się z Bożym Narodzeniem, ale jest to także zwyczaj wiosenny - choć już dawno zapomniany. Jest o wiele starszy od tego bożonarodzeniowego. O tym jak dawniej na wiosnę kolędowano z „Konopielką” można posłuchać 11-15 kwietnia w Białostockim Muzeum Wsi podczas zajęć edukacyjnych dla dzieci i młodzieży „Kraszanka”.  

„Konopielka” (inaczej "Wołoczebne") nie była obchodzona na ziemiach polskich od lat 60 – tych ubiegłego wieku. Zwyczaj śpiewania starodawnych pieśni ludowych został wznowiony przez mieszkańców Podlasia: gmin Knyszyn, Guzów i Rzędziany.

J

Jest to obrzęd składania życzeń gospodarzom, żeby w polu dobrze obrodziło, żeby krowy dawały dużo mleka. Ma też podtekst zalotny. Życzy się pannom i kawalerom szybkiego zamążpójścia i ożenku.

W niedzielę Wielkanocną o zachodzie słońca swoją wędrówkę po wsi rozpoczynają mężczyźni zgrupowani w tzw. kompanie męskie. Wyśpiewują pod oknami gospodarzy dobrą nowinę (nigdy nie wchodząc do domu).

Fot. Archiwum własne

Wołoczebnicy (bo tak nazywają się uczestnicy kompanii) śpiewają od jednej do trzech pieśni w każdym obejściu -  dla gospodyni, gospodarza, panny na wydaniu itp. Pieśni konopielkowe (nazwa od konopii) są zazwyczaj długie, dlatego śpiewanie w jednym obejściu trwa nawet pół godziny. Opowiadają najczęściej o miłośći, zalotnikach i ślubie. Występują motywy pawia, złotego pierścienia, jelenia, dunaja.

Zaczynają się od słów: „Cienka, mała konopielka...”. 

Słowa pieśni są przeplatane okrzykiem "Hej ło-łom, hej, wino, da wino zielone" albo "Zieleń, jawor, dąbrowa".

„Hej łołem, łołem” - „oj, łom, łom” można by porównać do
zawołań naszych przodków – „oj, lelum, lelum”. Niektórzy uważają, że okrzyk „łołem”czy „łałym” oznacza na Wileńszczyźnie jajko wielkanocne.

Śpiewanie konopielek jest więc ludowym, wiosennym obchodem obdarowywania się pisankami, dzielenia jajkiem i prowadzenia gry w jajka, również spotykane na Podlasiu.  

Scenariusz zabawy rozpoczyna się następująco:

1. grupa kawalerów, często przy akompaniamencie harmonii, skrzypiec czy ustnej harmonijki, podchodzi pod okno wybranej chaty.  

2. Pozdrowiają gospodarzy, składają im świąteczne życzenia

3. Proszą o „zezwolenie na rozweselenie domu”.

4. Gdy takie zezwolenia otrzymują, śpiewają najczęściej
pieśń wielkanocną „Wesoły nam dziś dzień nastał” na skoczną, ludową melodię, a po niej wybraną konopielkę.

Kolędnicy otrzymują w zamian drobne podarki (tzw. wołoczebne) – głównie żywność, która składała się na poczęstunek podczas zabawy tanecznej, organizowanej po kolędowaniu tj. w poniedziałek wielkanocny. Zabawa taneczna była zwieńczeniem wielkanocnego kolędowania, a zebrany posiłek wkładem gospodyń wiejskich w przygotowanie imprezy.

Wielkanocne przyśpiewki były też związane z zalotami. Mężczyźni śpiewali pod oknami wszystkich domów, w których były panny na wydaniu. Czynili to tak długo aż ktoś wreszcie  wyszedł z domu i poczęstował ich jajkiem, kiełbasą, a czasem nawet kieliszkiem wódki.

Składali wówczas domownikom życzenia dobrej wróżby na nowy rok, a dziewczętom - rychłego zamążpójścia.

Jeśli odmówiono kawalerom poczęstunku, śpiewali złośliwe piosenki. Bano się takich przyśpiewek, które wróżyły nieszczęście i staropanieństwo córki gospodarzy. Śpiewano np. tak:

"A w tej chałupce

Same gołodupce

same nie mają

I nam nie dają."

lub

Żeby wam się chowali te pticy,
które chodzą po policy,
chwosty jak łopaty,
żeby wam powyciągali wszystko z chaty.

Zwyczaj kolędowania Wielkanocnego jest znany w bardzo wąskim rejonie: na Podlasiu, w regionie solecznickim, wileńskim (Litwa) i obwodzie grodzieńskim (Białoruś). Na Białorusi tradycja jest wciąż żywa.
 

Ożywienia tradycji podjął się już kilka lat temu Knyszyński Ośrodek Kultury, który zaprasza do udziału zespoły folklorystyczne także z Litwy i Białorusi. Za swoje śpiewanie uczestnicy otrzymują w podzięce koszyki jedzenia. Knyszyński Ośrodek Kultury organizuje także warsztaty konopielkowego śpiewania dla młodzieży okolicznych wsi i innych chętnych. 

xxx

Pieśni konopielkowe

Cienki lelenek

Hej, cienki lenek blisko konopielki
Hej, nam ołom blisko konopielki
wino zielone
Hej, jeszcze cieniejsza córa u ojczeńka
Hej…
Jak u ojca była, po sadu chodziła, cały dwór krasiła
Hej…
Jak do izby weszła, to się zaźwienieło
Hej…
Jak siadła za stołem, to róża rozkwitła
Hej…
Hej, przylecieli trzej ptaszkowie z boru
Hej…
Siedli na jaworze, rosę obrosili
Hej…
Pozbieraj tę rosę na cynowe misy
Hej…
Zanieś do złotnika, wykuj trzy kubeczki
Hej…
Pierwszy kubeczek ojcu, maci pici
Hej…
Drugi kubeczek dla całej rodziny
Hej…
Trzeci kubeczek do ślubu jechaci
Hej…
Do ślubu jechaci na kobiercu staci
Hej…

Na kobiercu staci rączki załamaci
Hej…
Rączki załamaci oczka wycieraci
Hej nam ołom oczka wycieraci
wino zielone. 

Siwa raba zieziuleńka, hej łołem, łołojem zieziuleńka.
Wszystkie lasy okowała, hej łołem, łołem okowała.
Tylko w jednym nie bywała, hej łołem, łołem, nie bywała.
A w tym lesie jeleń stoi, hej łołem, łołem jeleń stoi.
A u jelenia dziewięć rogi, hej łołem, łołem, dziewięć rogi.
Na dziesiątym kuźnia stoi, hej łołem, łołem, kuźnia stoi.
A w tej kuźni kowal kuje, hej łołem, łołem, kowal kuje.
Wykujże mi złoty pierścień, hej łołem, łołem, złoty pierścień.
Złoty pierścień, złoty wieniec, hej łołem, łołem, złoty wieniec.

Złoty wienic, złoty kubek, hej łołojem, łołojem, złoty kubek.

A w tym wieńcu zaruczańca, hej łołojem, łołojem, zaruczaćca.

A w pierścieniu ślubowaćca, hej łołojem, łołojem, ślubowaćca.

A w tym kubku miód, wino pici, hej łołojem, łołojem, wino pici.

A ty (imię) bądź wesoła, hej łołojem, łołojem, bądź wesoła.

A od stoła do szafeczki, hej łołojem, łołojem, do szafeczki.

Przynieś, przynieś gorzałeczki, hej łołojem, łołojem, gorzałeczki.

My gorzałkę wypijemy, hej łołojem, łołojem, wypijemy.

Tobie (imię) dziękujemy, hej łołojem, łołojem, dziękujemy.

(Teksty piosenek zaczerpnięte z http://www.slopiewnie.e-kultura.pl)