2011-03-25 Stoły wielkanocne

Jak przygotować stoły na Wielkanoc? Powinny być barwne, obficie zastawione, pełne przeróżnych przysmaków i pięknie przystrojone, bo takie jest nasze tradycyjne „święcone”.  Nie może zabraknąć baranka i stosu wzorzystych pisanek, mięs, kiełbas i ciast.  

Fot. Archiwum Muzeum Wsi Opolskiej

Tradycyjny wystrój stołu świątecznego

Fot. Obraz Aleksandra Makowskiego "Wielkanocny stół"

Coraz częściej w kraju są organizowane konkursy na wygląd stołów wielkanocnych, ale nie wszyscy trzymają się tradycji. Niektórzy lansują nowe trendy, które niewiele mają wspólnego z polskim obyczajem.

Dawniej, niezależnie od stanu – poczynając od królewskich pałaców a kończąc na chłopskich chatach - stoły zdobiły liczne i barwne potrawy przystrojone bukiecikami ciemnozielonego bukszpanu lub barwinku, malowniczo ustawione na śnieżnobiałych obrusach przybranych wokół tzw. „zajęczymi wąsami” – pędami widłaku. Obecnie ta roślina jest pod ścisłą ochroną. Musimy więc szukać czegoś zastępczego. Wyglądem zbliżony  jest jałowiec zwyczajny tyle, że trochę kłuje. 

Pośrodku wielkanocnego stołu stał zawsze baranek z wosku, masła, ciasta, nawet z marcepanu. Umieszczano go na łączce z żywej rzeżuchy lub wschodzącego zielonego owsa.

Fot. Archiwum Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu

Zwoje kiełbas na stole wielkanocnym

Nie mogło też zabraknąć stosów kolorowych, wzorzystych pisanek. Wnoszono je na stoły w wielkich donicach, misach, by radowały oczy swoim  wyglądem. Wielkanoc to przecież radosny dzień Zmartwychwstania Pańskiego, a jajko jego symbolem. 

Fot. Archiwum: Zespołu Szkół nr 2 w Starogardzie Szczecińskim, dekoria.pl, e.piotrkow.pl

Konkursowe przykłady stołów wielkanocnych - uczestnicy przywiązywali większą wagę do wyglądu potraw na półmiskach aniżeli do pięknego przystrojenia stołu.

Oto stoły najbardziej zbliżone do tradycji, z tym, że zabrakło śnieżnobiałych obrusów.

 
Potrawy składały się z dań zimnych, głównie mięs, jaj gotowanych na twardo i ciast. Były to więc dania, o których mówiono, że podaje się je „bez dymu” lub potrawy „przy jednym dymie” – przyrządzane wcześniej i tylko odgrzewane. W Wielkanoc – w największe święto – nie godziło się gotować, ani też rozpalać wielkiego ognia pod kuchnią.

Najważniejszą potrawą była szynka, najlepiej cała – nawet z kością, uwędzona w jałowcowym dymie oraz kiełbasa domowego wyrobu. Na stole ustawiano zwoje różnych kiełbas. Musiały się znaleźć: kiełbasa biała, także nie wędzona, gotowana, pieczona z cebulą.

Na stoły wnoszono też półmisek z pieczoną w całości głowizną – głową świńską z jajkiem w pysku.

Wśród wielkanocnych specjałów był także bigos z kapusty duszonej z mięsem i kiełbasą, podlewany winem, barszcz biały lub żurek staropolski, gotowany na kiełbasie i zaprawiany chrzanem.

Na południu – w górskich i podgórskich miejscowościach, na Podhalu, Pogórzu i Ziemi Sądeckiej w Niedzielę Wielkanocną podawano gorącą zupę zwaną „święconką” – z drobno pokrojonych mięs świątecznych, kiełbas i jaj na twardo, gotowanych w serwatce z dodatkiem chrzanu i masła.

Najważniejszymi ciastami były baby wielkanocne. Równie sławne były – mocno dekorowane – mazurki z barwnych mas, lukrów, bakalii, konfitur i owoców w cukrze układanych na spodach kruchych, waflach lub opłatkach.

„Święcone” nie mogło się obyć bez serników. Pieczono też przeróżne placki, kołacze, babki tzw. jajeczniki i obertuchy. W bogatych domach stawiano na stół jeszcze inne ciasta, także torty, np. czekoladowy polski, kruchy krakowski.