2011-03-30 Zabawy wielkanocne

Zwyczaj szukania przez zająca porzuconych jajek w ogrodzie  jest znaną na całym świecie zabawą wielkanocną. Nie raz, choćby na filmach, widzieliśmy – jak rozemocjonowane dzieci zaglądały pod krzaczki w poszukiwaniu ukrytych  niespodzianek.

W Polsce szczególnie na Pomorzu i Śląsku przygotowywano niespodzianki dla dzieci. Były to koszyczki lub gniazdka z barwnymi jajkami, słodyczami lub innymi prezentami przynoszonymi przez wiosenne zajączki.

Ale najpopularniejszy w całej Polsce jest śmigus-dyngus w Lany Poniedziałek. Tyle że to nie jedyna zabawa, jaką mieliśmy w swojej bogatej tradycji. Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu przypomni 25 kwietnia gry i zabawy wielkanocne – dzisiaj już zapomniane, ale dawniej cieszące się wielkim zainteresowaniem. 

Dawniej Lany Poniedziałek miał charakter towarzyski i zabawowy, był pełen zalotów, psot i żartów.  Rozpoczynał się przed świtem.  Gospodarze kropili pola wodą święconą – aby zapewnić urodzaj i chronić plony przed zniszczeniem. Również od rana na panny czyhali kawalerowie uzbrojeni w wiadra z wodą (tego dnia lała się strumieniami).

Dziewczyny, których oblać nikt nie przyszedł płakały, gdyż wróżyło im to, że nie wyjdą za mąż. Suche ubranie oznaczało, że dziewczyna nie ma powodzenia u płci przeciwnej.

W „Lany Poniedziałek” młodzieńcy chodzili też po wsi z drewnianym „kogutkiem” na kółkach (kogutkiem umieszczonym na dwukołowym, czerwonym wózeczku ozdobionym wstęgami i różnymi błyskotkami, czasem z kręcącymi się na kole laleczkami w regionalnych strojach) a dziewczęta z „gaikiem” – wiecznie zielonym drzewkiem, przyozdobionym kolorowymi kwiatami i wstążkami.

Fot. Archiwum własne

Wózek dyngusowy - Muzeum Etnograficzne w Warszawie

Zwyczaj ten nazywano „wykupem”, podczas którego wygłaszano odpowiednie orację,  w zamian za co młodzież otrzymywała jajka wielkanocne lub inne produkty spożywcze z wielkanocnego stołu.

Był to również czas odwiedzin, kiedy gromadnie śpiewano pieśni pod oknami chałup oraz  składano sobie życzenia. Najmłodsi udawali się do rodziców chrzestnych po wielobarwne pisanki. 

Do połowy XX wieku na wsiach mazowieckich była popularna „gra w kręga”. Ta gra drużynowa polegała na toczeniu masywnego kręga i przebiciu go poza metę  przeciwników, co gwarantowało zwycięstwo.

Fot. Archiwum muzeum w Sierpcu

Gra w kręga

Turlanie jaj z górki to „gra w jajka”. Wygrywa to, które potoczy się najdalej, mające najtwardszą skorupkę, umożliwiającą rozbicie jajka przeciwnika. Na Górnym Śląsku pisanki toczono po deszczułce, starając się, aby wpadło do zagłębienia zwanego „ducką”. 

Fot. Archiwum muzeum w Sierpcu

Toczenie jajek

Dziś znamy i praktykujemy uproszczoną wersję tej formy rozrywki, tj. bicie jaj jednym jajkiem o drugie przy stole wielkanocnym. Wygrywa ten, którego pisanka najdłużej się nie stłucze.

Zabawa o bogatej tradycji to huśtawka wielkanocna, tzw. wozawka lub siubienica. Budowano ją w Wielką Sobotę i nierzadko dochodziła do kilkumetrowej wysokości. Bujano się na niej na stojąco -  parami (panna z kawalerem).

Fot. Archiwum muzeum w Sierpcu

Wozawka

Była to bardzo niebezpieczna zabawa, kończąca się niekiedy wypadkiem, lecz wierzono, że harce te zapewnią zdrowie i pomyślność oraz uchronią od bólu głowy przez cały rok.

Odwiedzając tego dnia Muzeum Wsi Mazowieckiej będzie można zobaczyć jak wyglądała drewniana sikawka dyngusowa, a także wziąć udział w konkursie śmigusowym polegającym na trafieniu strumieniem wody do celu. Te i inne zabawy podwórkowe dostarczą z pewnością wielu niezapomnianych wrażeń zarówno dzieciom jak i dorosłym.

Fot. Archiwum muzeum w Sierpcu

Sikawka dyngusowa

W Wielkanocny Poniedziałek proponujemy także zwiedzanie wystawy czasowej „Wielkanoc na Mazowszu” prezentowanej w dziesięciu chatach chłopskich z przełomu XIX i XX wieku.

W ich wnętrzu pokazane są przygotowania do świąt, np. ozdoby, którymi dekorowano izby (wycinane firanki z białego papieru, pająki zawieszane u sufitu, bukiety kwiatów) czy tradycyjne pokarmy wielkanocne.

Turystom udostępnione będą także najnowsze ekspozycje stałe – galeria rzeźby, dworek i powozownia.

 
Poza tym w zagrodach przedstawione zostaną pokazy rzemiosła i rękodzieła ludowego (pokaz pracy kowala, plecionkarza wiejskiego, hafciarki i rzeźbiarza).

Anita Gad - Turalska