2011-10-27 Wiejskie ogródki

Miłośnikom ogrodów polecamy aranżacje dawnych wiejskich ogródków. Choć odeszły w przeszłość wraz drewnianymi chatami, pozostały opisy etnografów, jak dawniej wyglądały.  Można też podpatrzeć w skansenach, co dawniej siano i sadzono.

Za pierwsze ogrody chłopskie etnografowie uznają kawałki gruntów przydzielone w XIII wieku małorolnym chłopom. Uprawiano w nich kapustę, rzepę, chmiel, a później także proso, len, zboża. Na każdym siedlisku chłopskim, a także na miedzach sadzono drzewa owocowe, głównie jabłonie i grusze. Przez długi czas ogród chłopski miał znaczenie jedynie użytkowe.

Ogród ozdobny pojawił się pod koniec XVII i na początku XVIII wieku. Ogradzano go plecionkami żerdziowymi, gałęziami, potem sztachetami. Przed domem sadzono rośliny kwitnące. Nazywano je ogródkami przedokiennymi. 

Fot. Archiwum własne

Przydomowy ogródek w skansenie w Ciechanowcu

W ogródkach pojawiły się zioła: mięta, bylica, boże drzewko, rumianek, lubczyk, szałwia, piołun i nagietek. Niektóre z nich mają ozdobne kwiaty. Ogródki  przedokienne stały się charakterystyczne dla wsi na początku XIX wieku.

Wraz z rosnącym zainteresowaniem na rośliny ozdobne, na rynku pojawiły się pisma z poradami zachęcającymi do uprawy ziół i kwiatów, jak czasopismo Ogrodnik Polski.  Polecamy też książkę Izabeli Czartoryskiej „Myśli różne – o sposobie zakładania ogrodów” wydaną w 1805 r.

Wśród roślin ozdobnych w tym okresie dominują: rezeda wonna, groszek pachnący, lewkonie, lwie pyszczki, maki. E. Jankowski w swym opracowaniu „Dzieje ogrodnictwa w Polsce” opisuje, że przed włościańskimi chatami, a zwłaszcza tam, gdzie były dziewczęta, rosły malwy, wrotycz, nagietki i aksamitki.

Fot. Archiwum własne  

1. Malwy w ogródku w sierpeckim skansenie 2. Słoneczniki

Chłopskie ogrody przydomowe na szerszą skalę zaczęły się upowszechniać na początku XX wieku. Charakterystyczny dla polskiej wsi był  tzw. przedogródek, usytuowany między chałupą a drogą biegnącą przez wieś. Urządzenie go według swoich upodobań, przyzwyczajeń, niekiedy rodzinnych zwyczajów, a także wpływów postronnych (miejscowego dworu). Była to wizytówka mieszkańców zagrody.

Fot. Archiwum własne

Przydomowe ogródki w sierpeckim skansenie

Z upływem czasu zestaw roślin ozdobnych powiększał się. Na stałe w ogródkach zadomowiły się: astry, rudbekie, dalie, piwonie i rozpowszechnione w okresie międzywojennym – floksy, ostróżki, irysy. Rośliny te były utrwalane na obrazach, układane do suchych bukietów ustawianych przed lub za obrazami o tematyce religijnej. Dekorowano nimi także krzyże i przydrożne kapliczki.

Fot. Archiwum własne

Przydomowe ogródki kwiatowe i zielnik - skansen w Sierpcu

W tym czasie rozpowszechniły się też krzewy ozdobne, głównie bez i jaśmin. We wcześniejszych okresach w obejściach sadzono krzewy rodzime i użytkowe: kalina koralowa, bez czarny, leszczyna tarnina, kłokoczka, wawrzynek wilczełyko.

Fot. Archiwum własne

Przydomowe ogródki - sad i zielnik

Drzewa natomiast sadzono na skraju ogrodu lub przy budynkach, by ich gałęzie osłaniały dach domu i rzucały cień na podwórze. Ważnym elementem zagospodarowania podwórza był tzw. gaik – miejsce porośnięte murawą i ocienione lipami, jesionami lub innymi charakterystycznymi dla danego regionu drzewami, wykorzystywane do odpoczynku.

Fot. Archiwum własne

Przydomowe ogródki w skansenie w Sierpcu - zielnik, sad i kwiaty

Co charakterystyczne – nigdy nie sadzono drzew szpilkowych, uważając, że ich miejsce jest w lesie.

Tak więc zieleń wiejskich ogródków była i jest nie tylko ich ozdobą, ale spełnia wiele użytecznych funkcji, np. relaksującą, ochronną przed kurzem i hałasem, schronienie dla zwierząt.

Zobacz też:

Wiejskie ogródki http://wiano.eu/article/499