2015-07-16 Ośrodki zabawkarskie

Zabawki ludowe mają swoisty wdzięki i urok. Do ich wykonania jest potrzebny mało skomplikowany warsztat. W Polsce jest kilkanaście miejsc skupiających zabawkarzy, jednak za tradycyjne ośrodki uważa się te, które swoja historią sięgają ponad 50 lat wstecz.

Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach prezentuje na swojej najnowszej wystawie "Zabawajki - czyli zabawki ludowe" zabawki z właśnie z tych ośrodków: żywiecko-suskiego, myślenickiego, rzeszowskiego i kieleckiego.

Są to prace wykonane przy użyciu dawnych narzędzi stolarskich, często skonstruowanych przez zabawkarza: dłuta, kozika, ośnika, kobyłki czy wyrzynarki, ręcznie zdobione i malowane przez pozostałych członków rodziny twórców.

Fot. Archiwum muzeum - Jacek Gonciarz

Wystawa Zabawajki - czyli zabawki ludowe

Na wystawie są pokazane ciekawie zdobione wozy, bryczki, konie „na kopytach”, na biegunach, traktory, ptaszki, karuzele, klepaki i dzięciołki, piękne wyroby z gliny malowanej i surowej oraz zabawki z tworzyw mieszanych.

Te eksponaty przenoszą nas w dawne czasy, kiedy gliniany gwizdek czy kolorowa drewniana bryczka były szczytem dziecięcych marzeń.

Fot. Archiwum muzeum - Jacek Gonciarz

Wystawa Zabawajki - czyli zabawki ludowe

Ludowe zabawki zawsze wywołują duże zainteresowanie wśród zwiedzających muzeum. Wielu osobom przypominają dawne, nieco zapomniane czasy, a dzieciom pokazują, że oprócz wspaniałych lalek Barbie, najnowocześniejszych systemów Lego, zdalnie sterowanych pojazdów czy dopracowanych w najdrobniejszych szczegółach postaci bohaterów popularnych bajek, są zupełnie inne, równie interesujące zabawki.

1. Ośrodek żywiecki
nazywany również żywiecko-suskim ma najstarsze w Polsce tradycje produkcji zabawek drewnianych. Najwcześniej owa produkcja odbywała się we wsiach Koszarawa i Pewel Wielka (XVIII w.).

Później dołączyły miejscowości: Stryszawa, Lachowice i Żywiec.

Zabawki żywieckie to przede wszystkim piękne koniki „na kopytach”, z bryczkami i wozami, kolorowo malowane i zdobione kropkami lub niemalowane z ozdobami z piórek. Wspaniałe, niezwykle barwne, precyzyjnie wykonane ptaszki: luzem, „na choinkę”, „w gniazdkach” i „na gałązkach”.

Należy też wspomnieć o zabawkach glinianych: ptaszkach, okarynach i serduszkach.

Znani żywieccy zabawkarze, których prace posiada muzeum, to: Teodor i Zdzisław Biegun, Andrzej Marek i Władysław Sikora, Józef Rumiak, Władysław Lach, Marian Mółka-Groń, Marian Łoboz, Ludwika i Władysław Klimasara, Emillia i Tadeusz Leśiak, Danuta Zener, Grażyna i Tadeusz Kruczyńscy.

Fot. Archiwum muzeum - Jacek Gonciarz

Władysława Sikora

2. Ośrodek myślenicki
znajduje się w pobliżu Krakowa. Jest związany z wpływami żywieckimi. Istnieje od XIX w. i skupia okolice miejscowości Trzemeśnia: Porębę, Osieczany, Wolę.

Jest to jeden z nielicznych ośrodków, który jest bardzo otwarty i podatny na nowości.

Na wystawie reprezentuje go Jan Hodurek, którego samoloty, karuzelki i koniki są bardzo rozpoznawalne, barwione podobnymi kolorami (zielonymi, czerwonymi, żółtym i białym).

Zabawkarz w płynny sposób połączył tradycje z nowoczesnością, czyli w nowoczesnych formach zabawek (helikoptery, samoloty) zastosował tradycyjne wzory i sposób malowania.

Reprezentację myślenickich zabawek uzupełniają gliniane prace Romana Romańczyka.

Fot. Archiwum muzeum - Jacek Gonciarz

Samolot, Jan Hodurek, Poręba 1998 r.  

3. Ośrodek kielecki
Jest skupiskiem kilku wsi (Łącznej, Krzyżki, Ostojowa) zlokalizowanych na północ od Kielc. W późniejszym okresie zabawkarze pojawili się też w Skarżysku-Kamiennej, Ostrowcu Świętokrzyskim.

Ośrodek kielecki to także bardzo silne, sięgające XVI w., skupisko garncarzy, którzy oprócz naczyń i przedmiotów użytkowych, produkowali gliniane zabawki.

Tradycje produkcji zabawek drewnianych na Kielecczyźnie sięgają początków XX w., kiedy na te tereny przybyły dwie rodziny zabawkarzy z Lachowic (żywieckie), a wraz z nimi tradycje wykonywania zabawek i nowe wzory.

Zarówno rzemiosło, jak i wzornictwo mocno inspirowane żywieckim, szybko przyjęły się u miejscowych. Zabawkarze z tego regionu są bardzo mocno przywiązani do starych form i wzorników zabawek oraz do ich charakterystycznego zdobienia.

Na wystawie można zobaczyć m.in.: koniki, bryczki, karuzele i motyle na kiju, Baby Jagi, kogutki na wodę, gliniane zwierzęta.

Najbardziej znani zabawkarze ośrodka kieleckiego, których prace posiada w zbiorach muzeum to: Stanisław i Włodzimierz Ciszkowie, Marian Brzeziński, Józef Materek, Antoni Zemsta, Franciszek Skóra, Andrzej Kozłowski, Józef Żak, Eugeniusz Cichocki, Elżbieta Klimczak, Feliksa Armańska, Stanisława  Matelska, Helena Kaczmarska.

Fot. Archiwum muzeum - Jacek Gonciarz

Stanisław Ciszek, Ostojów 2000 r.

4. Ośrodek rzeszowski
Swoje centrum ma w Brzózie Stadnickiej miejscowości znajdującej się na drodze łączącej miasta Łańcut i Leżajsk.

Nawiązuje mocno do wytwórczości pochodzącej z Lwowa i Jaworowa, co ma odzwierciedlenie przede wszystkim w podobnych kształtach zabawek, które w niewiele zmienionej formie przetrwały do czasów międzywojennych.

Wiodący zabawkarze tego ośrodka to: nieżyjący już Stanisław Naróg, którego prace (karety, koniki, samoloty) z różnych okresów pokazują, jak zmieniały się wzory i zdobnictwo zabawek oraz Jan Puk, który wypracował swój bardzo charakterystyczny i rozpoznawalny styl wytwarzania zabawek – wycina je małymi cięciami ostrego „kozika”, według dawnym metod wszystkie elementy łączy przy pomocy kleju i drewnianych kołeczków, prac nie maluje.

Fot. Archiwum muzeum - Jacek Gonciarz

Stanisław Naróg

Nieodłącznie kojarzone z ośrodkiem rzeszowskim są też pukawki, fujarki, a także pnioki, strażaki i dzięciołki, wykonywane przez Marka Tomalę.

Należy też wspomnieć o pracach z gliny, wykonywanych przez dzieci ze Szkolnego Koła Ceramicznego w Medyni Głogowskiej, którego instruktorem przez wiele lat był nieżyjący już Jan Kot.

Aneta Bąk - kustosz wystawy

Zobacz też:

Zabawki ludowe malowane fantazją

Zabawki ludowe

Zabawki wiejskie

Zakręcone zabawki

Zabawki ludowe

Fujarka ludowa

Ludowe klepaki

Sztuka ludowa\zabawki ludowe