2016-04-02 Strój biłgorajski

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Strój biłgorajski. Był używanym jeszcze w latach 30.XX w., a ostateczny kres jego przywdziewania przyniosła II wojna światowa.

Noszono go na obszarach o mało urodzajnych gruntach, położonych peryferycznie w stosunku do większych ośrodków miejskich i przemysłowych.

Zachowało się w nim wiele archaicznych elementów odzieży, a do jego wykonania używano prawie wyłącznie surowców wytwarzanych w gospodarstwie domowym i przez wiejskich wytwórców.   

Arch. Elżbieta Pikorz-Branekova

1. Strój biłgorajski, mal. Z. Klimczyk

2. Włościanka z okolic Biłgoraja, Księgarnia Jana Brodowskiego w Biłgoraju

STRÓJ KOBIECY

Nakrycie głowy

Świadczyło o stanie cywilnym. Dziewczęta  chodziły z odsłoniętą głową, tylko  przy okazjach uroczystych zakładały wianek tzw. podwstążnik. 

Składał się on z tekturowej obręczy ze wstążkami, w ślubnym była ona otoczona wiankiem rucianym, w panieńskim uzupełnionym kwiatami.

Mężatki przysłaniały głowę skomplikowaną konstrukcją utworzoną z hamełki (czyli dwóch obręczy drewnianej i tekturowej), zatyczki (pas białego płótna okalający hamełkę), czepka (wykonanego z plecionej siatki i rozpiętego na jednej z obręczy hamełki) i rańtucha – zawicia (płat płótna o wymiarach 70x220 cm pierwotnie  lnianego, później bawełnianego).

Liczony haft w kolorze czerwonym lub czarnym zdobił hamełkę i rańtuch.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Zatyczka na hamełce, fot. H. Szkutnik

2. Strój biłgorajski, mal. Z. Klimczyk

Koszula

Szyta była z lnianego samodziałowego płótna lub bawełnianego, fabrycznego. Miała krój przyramkowy, przy szyi niewielki wykładany kołnierzyk związywany czerwoną wstążeczką i rękawy wszyte w wąski mankiet. Na przyramkach,  kołnierzyku i mankietach, zdobiło je czerwone lub czarne wyszycie. 

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Koszula kobieca, fot. H. Szkutnik

2. Wykrój koszuli kobiecej - przód; b - plecy; c - przyramki;  d - kołnierzyk; e -klin pod pachę (skroić dwa razy), f - rękaw (skroić dwa razy), g - mankiet (skroić dwa razy)

Spódnica

Świąteczną szyto z cienkiego, dobrze wybielonego płótna lnianego. Na jej wykonanie używano czterech zszytych ze sobą płatów tkaniny, każdy o szerokości ok. 70 cm.

Była długa, sięgała prawie do kostek, umożliwiające założenie rozcięcie miała zawsze z przodu. Boki i tył spódnicy suto marszczono, zostawiając przód prawie zupełnie gładki.

Arch. Elżbiety Piskorz-Branekova  

Wykrój spódnicy lnianej 
a; b; c; d płaty tkaniny; e - ½ paska

Zapaska 

Do spódnicy z lnianego samodziału, noszono zapaskę lnianą, a od początków XX wieku także z płótna bawełnianego. Była ona nieco krótsza od spódnicy.

Na jej uszycie przeznaczano dwa płaty tkaniny, każdy o szerokości około 70 cm.

Zapaskę zdobiły trzy pasy czerwonego haftu, dwa szlaki biegły poziomo wzdłuż  dolnej krawędzi, trzeci pionowy wzdłuż szwu łączącego dwa płaty tkaniny.

Po uszyciu zapaskę zaprasowywano w  pionową harmonijkę o zakładkach szerokich na 3-4 cm.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

Zapaska, fot. H. Szkutnik

STRÓJ MĘSKI

Gamerka

To najpowszechniej noszone przez mężczyzn nakrycie głowy, zwane też czapką na cztery powiaty. Gamerka szyta była z grubego, folowanego, brązowego sukna. Przystrajano ją niebieskim wełnianym sznureczkiem i przyszytymi na  czterech rogach pomponami.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

Wykrój czapki Gamerki

Koszula

Miała krój przyramkowy, była długa sięgała kolan, noszono ją zawsze wypuszczoną na spodnie. Koszulę szyto z białego samodziału lnianego.

Jej jedyną ozdobę stanowiło zapięcie przy szyi, a było nim wiązanie z czerwonej wstążeczki. Koszulę sporadycznie przyozdabiał haft krzyżykowy, najczęściej czarny lub czarno-czerwony.

Wykrój koszuli męskiej
a - przód; b - plecy; c - przyramki;  d - kołnierzyk; e -klin pod pachę (skroić dwa razy); f - rękaw (skroić dwa razy); g - mankiet (skroić dwa razy)

Spodnie

Przeznaczano na nie płótno lniane lub konopne, miały bardzo prosty krój. Każdą nogawkę szyto z jednego płata tkaniny, z przodu w pasie poszerzał spodnie trójkątny klin.

Zakładanie umożliwiał niewielki rozporek na prawym boku. Górną krawędź spodni podwijano, a w powstały tunelik był wciągany sznurek, którym regulowano ich obwód.

Sukmana

Reprezentacyjnym wierzchnim okryciem była, zakładana bezpośrednio na koszulę brązowa, sukmana z folowanego sukna. Sięgała do pół łydki, zapinano ją tylko na jedną lub dwie haftki w pasie, odsłaniała pod szyją koszulę.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

Typy lubelskie. pow. biłgorski, mal. K. Rayski

Sukmanę noszono przez cały rok, ale szczególnie zimą i w dni chłodne.

Miała krój poncho, proste rękawy wykończone mankietem obszytym niebieskim suknem, przy szyi stojący lub wykładany kołnierzyk.

Sukmanę zdobiły szamerunki wykończone małymi pomponikami z niebieskiego wełnianego sznureczka.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Hafty biłgorajskie

Strój krakowski

Encyklopedia stroju ludowego

Stroje ludowe