2014-04-06 Hafty biłgorajskie

Hafty biłgorajskie (Równina Biłgorajska). Najbardziej typowe dla tego regionu hafty zdobiły wyłącznie stroje kobiece. Hafty były proste i archaiczne, o czym świadczą stosowane w nich motywy, ściegi, a także kolorystyka. Były one zwykle  jednokolorowe, niekiedy dwubarwne.

Najpowszechniej czerwone (przy stroju dziewcząt i młodych mężatek), nieco rzadziej czarne (na odzieży kobiet starszych). 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova  

1. Koszula kobieca

2. Zatyczka

Motywy zdobnicze

Najpowszechniej stosowanym motywem były: ślimacznice w formie spirali lub zawoju (tzw. woluty), kółka – pojedyncze lub w grupie. Nieco bardziej złożone kompozycje składały się z dwóch kółek, tworzące tzw. kółka parowe.

Inne powszechne i mniej złożone elementy haftu  składały się z rzędów   oczek łańcuszka (koseczka i drabinka) oraz  linii skośnych, prostych i łamanych (np. paseczek, pręcik, dróżka).

Sposób haftowania

Hafty wykonywano nićmi bawełnianymi ściegami liczonymi, głównie  łańcuszkiem i atłaskiem prostym, które uzupełniała stebnówka i ścieg dziergany. 

Jego ornamenty niektórzy badacze łączą nawet ze zdobnictwem epoki brązu. Początkowo haftowano na lnianych tkaninach samodziałowych, w początkach minionego wieku zastępowanych czasem fabrycznym płótnem bawełnianym. Haftowano zgodnie z układem nitek wątku i osnowy.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova  

Ściegi zdobnicze:

1. łańcuszek

2. atłasek

3. dziergany

4. stebnówka

Jakie części stroju ozdabiano

Hafty umieszczano na widocznych częściach stroju, w miejscach najbardziej wyeksponowanych.

Przyozdabiały, elementy skomplikowanego nakrycia głowy, a więc  prawie całą widoczną część zatyczki (tak nazywał się pas tkaniny okalający głowę) i zawicie (rodzaj szala) - w tym przypadku były usytuowane wzdłuż jego dwóch węższych boków i na części jednego z szerszych.

Ponadto ozdabiano koszulę (na kołnierzyku, przyramkach i mankietach) oraz  zapaskę (haft biegł przez środek maskując zszycie dwóch kawałków tkaniny, nadto wzdłuż jej dolnej krawędzi, niekiedy także równolegle do boków). 

Haftowaniem zajmowały się mniej zamożne kobiety, które w ten sposób sobie dorabiały. Jednak  przeważająca część niewiast zdobiła swą odzież samodzielnie. Skromną paletę motywów zdobniczych odtwarzano zawsze z pamięci, komponując wyszycie w trakcie jego wykonywania.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Wzory do pobrania  

Nauka haftu dla początkujących

Warto wiedzieć:

hamełka - składający się z dwóch obręczy (drewnianej i tekturowej), element nakrycia głowy kobiety zamężnej.

przyramki - płaty materiału łączące na ramionach przód i plecy koszuli, a od strony zewnętrznej także rękawy. Pełnią nie tylko funkcję konstrukcyjną wzmacniają także koszulę na ramionach. Zwykle widoczne spod innych elementów stroju, często ozdobione haftem.

zawicie - prostokątny płat  lnianej lub bawełnianej tkaniny płóciennej (70x220 cm) niekiedy odszyty fabryczną koronką, zdobiony haftem. Zarzucano go na głowę  w ten sposób, że środek  jego dłuższego boku spoczywał nad czołem, a oba końce spływały swobodnie po ramionach i bokach sięgając prawie kolan.

zatyczka - pas płótna (25x70cm) służący do owinięcia hamełki, nakrycia głowy  noszonego przez kobiety zamężne. 

Zobacz też:

Haftowanie makatki

Nauka haftu

Haft łowicki

Haft biskupiański

Haft kaszubski

Haft kujawski

haft kurpiowski