2010-11-15 Rola chleba

Jak dużą rolę odgrywał chleb w kulturze ludowej pokazuje wystawa w Centrum Wystawienniczo – Regionalnym Dolnej Wisły „Fabryk Sztuk” w Tczewie. Organizatorzy skupili się tylko na kilku wybranych obrzędach: na wypieku chleba oraz na zwyczajach dorocznych (Wielkanoc, Zwiastowanie, Dożynki, Wigilia, Nowy Rok) i rodzinnych (chrzest, ślub i wesele, pogrzeb).  Wystawę można oglądać do końca roku.

Tak jak dawniej w kulturze ludowej, tak i dzisiaj chleb cieszy się dużym szacunkiem. Wiele osób nie wyrzuca pieczywa, robi znak krzyża na bochenku przed ukrojeniem, całuje, kiedy kromka upadła na podłogę. 

Część osób nie uświadamia nawet sobie skąd się biorą takie a nie inne zachowania, tylko kontynuują je, najczęściej jako tradycję wynoszoną z domu.

Ludność wiejska zawsze otaczała chleb wielką czcią, bo uważała go za dar bogów, bez którego nie może istnieć życie. Szacunek był tak wielki, że nawet nie krojono chleba, tylko go łamano. Wierzono, że żelazo niszczy pozytywne konotacje pieczywa oraz sakralną czasoprzestrzeń, w której się znajdował.

Dzielenie się chlebem podczas najważniejszych obrzędów, oprócz łączenia ludzi,  miało pokazywać związki ludzkie z nieziemskimi bytami i całym kosmosem. W święta na nowo odbywał się teatr symbolicznej śmierci ziemi i jej ponownych narodzin, o czym miał przypominać chleb obrzędowy (ze wstępu katalogu „Rola Chleba w kulturze ludowej”).

Fragmenty wystawy:

Fot. Archiwum muzeum - Święto plonów

1. Wieniec dożynkowy w kształcie korony 2. Bukiety z kłosów zbóż

Żniwiarzie wyplatali z ostatnich zebranych kłosów wieniec dożynkowy i zanosili go ze śpiewem i muzyką do dworu. W zamian oczekiwali pochwały od pana za dobrze wykonaną pracę. Nagrodą był też poczęstunek i tańce. Wieńce dożynkowe noszono również do kościoła, podobnie jak bukiety wykonane z kłosów zbóż, które potem zawieszano w izbie.  

Fot. Archiwum muzeum - Pieczenie chleba

Piec chlebowy

Piec chlebowy rozgrzewano rozpalając w jego komorze ogień. Po nagrzaniu pieca popiół wygarniano. Przed wsadzaniem chleba do pieczenia znaczono na nim znak krzyża i mówiono: "Rośnij chlebie, jak słońce na niebie".

Fot. Archiwum muzeum - Pieczywo obrzędowe

1. Korowaj weselny 2. Byśki i Nowe latka na Nowy Rok

Korowaj piekły kobiety dla młodych, aby im chleba nie zabrakło. Zawsze z najlepszej mąki, na zakwasie, dodając jaj.

Nowe latka i byśki (różne zwierzątka) miały zapewnić myśliwym sukcesy podczas polowań.

Fot. Archiwum muzeum - Chleb towarzyszył rodzinie w najważniejszych momentach jej życia podczas ślubu, narodzin, a także śmierci.

Jednym ze zwyczajów było ustawianie na trumnie chleba. Po wyniesieniu zwłok z chaty kładziono chleb na ławie, gdzie było ciało. Bochenek leżał tam dopóty, dopóki nie został zabrany przez żebraka. Miało to symbolizować wyniesienie duszy zmarłego poza granice naszego świata.

***

Wystawa została zorganizowana ze zbiorów: Muzeum Narodowego w Gdańsku – Oddział Etnografii, Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej – Prüfferowej w Toruniu, Narodowego Archiwum Cyfrowego w Warszawie, sołectwa Tczewskie Łąki, Centrum Wystawienniczo – Regionalnego Dolnej Wisły w Tczewie
oraz zbiorów osób prywatnych.

Magia chleba http://wiano.eu/article/688