2011-01-28 Czepiec wieluński

Jeśli nie ma się pewności z jakich terenów wywodzą się przodkowie, warto przejrzeć stare rodzinne zdjęcia – tak jak to zrobiła nasza internautka z Niemiec. Na ślubnej fotografii jej dziadków Zofii i Ludwika Spiglów z roku 1940, matka jednego z młodych, a jej prababcia pozowała w czepku – charakterystycznym elemencie stroju ludowego.

Fot. Archiwum własne

No właśnie tylko z jakiego regionu pochodziła? Właścicielka miała swoje podejrzenia, ale - aby zacząć szperać w archiwach, chciała wiedzieć, do jakiego regionu się ograniczać. 

Podejrzenia padły na strój z regionu piotrkowskiego.

Fot. Stroje ludowe na wystawie w Muzeum Narodowym w Gdańsku

Zobacz http://wiano.eu/article/564

O pomoc w rozszyfrowaniu zagadki zwróciliśmy się do Alicji Woźniak z Muzeum Etnograficznego w Łodzi, specjalistki od strojów ludowych. Jej zdaniem babcia mogła pochodzić z sieradzkiego z okolic Klonowej lub z wieluńskiego, gdzie czepce miały zawiązywania nie bezpośrednio pod brodą, ale kokarda była spuszczona niżej.

- Strój na zdjęciu z mojej wystawy, pochodzi z piotrkowskiego, gdzie kokardy zawiązywano bezpośrednio pod brodą. Tego rodzaju czepce noszono bliżej Wielkopolski, również w Kaliskim , tylko większe. W każdym regionie nieco się różniły, w zależności od przynależnej parafii.  Uważam, że w tym kierunku musi Pani szukać pochodzenia babci – napisała Alicja Woźniak odpowiadając właścicielce fotografii.

Ta wskazówka okazała się niezwykle przydatna. Poszukiwania zostały zawężone do Wieruchowa lub niedaleko położonych Mechnic (region wieluński) – skąd rzeczywiście wywodziła się część rodziny naszej internautki.  

Ziemia wieluńska leży na pograniczu Wielkopolski, Małopolski i Śląska. Strój ludowy stopniowo wymierał (podobnie zresztą jak w innych regionach Polski). Po II wojnie światowej kobiety zakładały go jedynie na uroczystości kościelne, państwowe oraz na przedstawienia.

Zachowały się w użyciu tylko niektóre elementy stroju np. czepek.

Wygląd czepca w stroju wieluńskim zmieniał się wraz z upływem czasu. Najpierw była moda na czepiec obwiązywany jedwabną chustką zwiniętą w rulon (zwany dynty) -  zawiązywany w węzeł nad czołem.

Sam czepek był z tiulu lub batystu, ozdobiony haftem fabrycznym, miał dużo, mocno ukrochmalonych falbanek, podszyty i usztywniony paskiem białego płótna. Wyjątkowo duża główka czepca sprawiała wrażenie jakby głowa otoczona była aureolą.

Potem pojawił się czepek pod chustkę (cepiec duży). Według etnografów najbardziej charakterystyczny dla rejonu wieluńskiego, ale noszony do I wojny światowej, starsze kobiety wkładały go jeszcze w okresie międzywojennym.

Czepiec szyto z gładkiego płótna fabrycznego, wzorzystego batystu o delikatnych wzorach, rzadziej z fabrycznej bawełnianej koronki. Na główce czepka wiązano marynuskę – wełnianą chustę z frędzlami, w kolorze czerwonym lub bordo. Chustkę składano po przekątnej i związywano na karku w węzeł, spod niej widoczna była jedynie rurkowana falbanka.

Potem nastał czas czepca małego. Był okrągły, szyty najczęściej z haftowanego maszynowo batystu, nieraz tylko z tiulu ozdobionego ręcznym haftem. Wymodelowana główka czepca unosiła się nad włosami nie dotykając ich, a tiulowe usztywnione falbanki przyszyte były wzdłuż całego jego obwodu okalając zarówno czoło, boki jak i tył głowy.

W okresie międzywojennym szczytem mody był czepiec okrągły, do których dodawano szarfy w kształcie wydłużonego trapezu długości ok. 75 cm (czyli ten, który nosi babcia na zdjęciu). Ich brzegi obszywane były wąską walansjenką lub obrabiane szydełkiem. Przy czepkach tiulowych, haftowanych brzegi wykańczano małymi obdzierganymi ząbkami. Związywano je w dużą kokardę pod brodą, rzadziej na karku.

Czasami kokarda była zawiązywana na stałe, wtedy jedna z szarf nie była przyszyta do główki tylko przypinana.

Warto wiedzieć, że najzdolniejsze hafciarki, twórczynie najpiękniejszych czepków do stroju wieluńskiego pracowały w okolicach Wieruszowa.

W swoim opisie etnolog Anna Woźniak wspomniała o stroju sieradzkim (granica obecnego województwa łódzkiego) i o miejscowości Klonowa, z której – na podstawie wyglądu czepca - mogła też pochodzić babcia.

Klonowa jest oddalona od Wieruchowa ok. 30 km. W regionie sieradzkim kobiety nosiły kilka rodzajów czepków.  Moda przyozdabiania głowy mogła przenikać się w tym regionie z obszaru  wieluńskiego.

Dorota Skrobisz - wydawca portalu